Rekenkamer: asielkosten na 28 jaar nog steeds niet onder controle

De uitgaven aan de asielopvang lopen ernstig uit de pas met de begroting, stelt de Rekenkamer. Voor afgelopen jaar had het kabinet voor asiel 538 miljoen begroot voor de bekostiging van het COA. Daar moest minstens een miljard euro bij.

Het was bepaald geen uitzondering. In 21 van de 23 jaren die de Rekenkamer onderzocht, vielen de kosten hoger uit. De oorzaak ligt in de harmonicabeweging waarmee de asielopvang wordt gerealiseerd: bijbouwen bij een hoge instroom, afschalen als er minder asielzoekers komen. Eigenlijk zou er een buffer aan opvangplekken moeten zijn, zo heeft dit kabinet zich voorgenomen. En ook dat idee bestaat al 28 jaar. Al in 1995 stelde de Rekenkamer voor een buffercapaciteit aan te houden, een advies dat telkens van alle kanten vergeefs werd herhaald.

Het op- en afschalen van asielbedden leidt tot slechtere opvang tegen hogere kosten, stelt de Rekenkamer. Bovendien hebben staatssecretaris Van der Burg (Asiel) en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) niet goed in beeld hoeveel dat kost, nog los van alle maatschappelijke onrust die dit beleid met zich meebrengt.

Sneer

„In dit onderzoek laten we zien dat dit soort problemen 28 jaar later nog steeds spelen”, sneren de rekenmeesters. „En dat er daarnaast in de huidige asielcrisis een aantal nieuwe problemen bij is gekomen.”

Vorig jaar lagen asielzoekers zelfs op het gras bij aanmeldcentrum Ter Apel te slapen. De Rekenkamer ziet dat de behoefte van het COA niet overeenkomt met beleid van het ministerie van Justitie en Veiligheid. „De ruimte op de begroting van JenV is daarbij leidend, niet de behoefte van het COA. Het gevolg is dat het COA vaak in crisismodus terechtkomt.”

Op- en afschalen van het aantal plekken kost alleen maar meer geld, redeneren onderzoekers. Omdat daardoor ook crisisnoodopvang nodig is. „Deze plekken zijn vaak van lagere kwaliteit én duurder dan de reguliere opvangplekken. Naast de financiële kosten van het steeds weer op- en afschalen, is dit ook een bron van maatschappelijke onrust, met name in de gemeenten waar het COA nieuwe locaties zoekt.”

Cruiseferry’s

Voorbeeld van dure opvang zijn de cruiseferry’s die momenteel in Amsterdam en Velsen dienstdoen als noodopvang. Noodopvang is vanwege veel eenmalige kosten sowieso al duurder dan langjarige opvang. De ferry’s zijn met hun bemanning en buffetrestaurant nog eens duurder.

Als de schepen in het voorjaar weer toeristisch gaan varen, zal het COA weer voor duizenden asielzoekers nieuwe noodopvang moeten vinden. Terwijl er veel eenmalige investeringen zijn gedaan voor aanpassingen aan de kade, voor onderwijs, de busdienst et cetera. Eind vorig jaar had het COA 52.500 opvangplekken, waarvan 29.000 gewone en 15.000 noodopvang en 8.500 crisisplekken. Eind 2023 zijn er volgens het COA 75.500 opvangplekken nodig.

Woningen

De rekenmeesters wijzen ook op problemen die daar nog bovenop komen. Zo stromen asielzoekers die een verblijfsstatus hebben gekregen door schaarste op de woningmarkt moeizaam door naar een woning, wat nog meer druk op de asielzoekerscentra legt. Ook zien onderzoekers meer weerstand bij gemeenten. „Als gemeenten al akkoord gaan met het openen van opvanglocaties, dan gaat het vaak om kortlopende contracten en kleinere locaties.” Een dwangwet moet voorkomen dat gemeenten nog kunnen weigeren.

Volgens de Rekenkamer lukt het opeenvolgende kabinetten ondanks mooie woorden maar niet om de problemen op te lossen. „Tot nu toe heeft de discussie over een stabieler en flexibeler systeem de afgelopen 28 jaar dus niet tot structurele veranderingen geleid en is een herhaling van problemen niet voorkomen.”