Mega-operatie voor afbouwen van azc’s kost nu al kwart miljard

Het is de rekening van een onverwacht geopolitiek succes: de vluchtelingendeal met Turkije. Toen in het najaar van 2015 plots tienduizenden vluchtelingen naar Nederland kwamen, had het COA veel te weinig opvangplaatsen. Sporthallen moesten zelfs even worden ingezet, voor de opvang in vakantieparken werd wel tien euro per bed per nacht betaald, beslapen of niet. Op last van het kabinet werden overal nieuwe azc’s gepland. Boottochten Maar in 2016 liep het aantal nieuwe asielzoekers even snel terug als het een jaar eerder was gestegen. De EU sprak met Turkije af dat het land geld zou krijgen, als het Syrische asielzoekers op zou vangen en zou zorgen dat er een eind kwam aan de boottochten met migranten richting de Griekse eilanden. Dat lukte de Turken sneller dan velen voor mogelijk hielden: de asielstroom over de Balkan droogde op. Dat gebeurde net op het moment dat het COA de sleutels kreeg van allerlei inderhaast opgetrokken azc’s. De leegstand van bestaande locaties kostte vorig jaar 142 miljoen euro. Een astronomisch bedrag. Het zijn de kosten van het moeten afschrijven van ongebruikte bedden en matrassen, maar er zijn ook personeelskosten, bijvoorbeeld voor de beveiliging, in opgenomen. Fronsen De peperdure krimpoperatie doet de wenkbrauwen fronsen, zeker omdat het COA de afgelopen jaren tientallen bouwbedrijven aan het werk hield. In het hele land werd in een paar jaar tijd overal afgedankt maar overbodig geworden rijksvastgoed omgetoverd tot asielzoekerscentrum. Jeugdgevangenissen, belastingkantoren, legerkazernes: overal werden kamers ingericht en een dekkend wifi-netwerk aangelegd. In de voormalige rechercheschool van Zutphen kostte dat 18 miljoen euro, betaald door het COA. Dat omzeilde toen aanbestedingsregels. De gemeente diende vorig jaar ook nog eens een rekening van negen ton in voor de bouw van een school. Maar de kinderen die daar les hadden moeten krijgen, fietsen nu naar andere scholen in de stad. Het zijn er maar veertig, waar op 160 leerlingen was gerekend. Even verderop was ook nog een noodlocatie klaar voor gebruik, maar die bleef helemaal leeg. Deze renovatiewoede zorgde er in 2016 voor dat er voor 150 miljoen euro nieuw vastgoed op de balans van het COA kwam. Hoogtijdagen Het COA deed in deze hoogtijdagen wat moest van het kabinet: het land voorbereiden op de opvang van vele tienduizenden asielzoekers per jaar, ramingen tot 90.000 gingen rond aan het Binnenhof. Maar de Turkije-deal leidde abrupter dan gedacht tot een daling van het aantal asielzoekers. En zo kwamen in 2016 overal nieuwe centra gereed, net op het moment dat de asielzoekers uit begonnen te waaieren over het land. Gemeenten ontstaken in een enorme bouwdrift: de eerste helft vorig jaar kwamen zelfs 19.000 woningen voor statushouders beschikbaar. Het wordt zelfs zo gek dat gemeenten klagen dat ze huizen klaar hebben, maar dat het COA geen statushouders doorstuurt. Op het hoofdkantoor is Gerard Bakker, de bestuursvoorzitter van het COA, dan al met iets anders bezig: hoe krijgen we het COA weer klein? Juist als heel Nederland zich opwarmt voor Koningsdag mag het bekend worden: nog voor het eind van het jaar sluiten negentien azc’s, op 45 andere wordt de capaciteit drastisch ingeperkt. Huurcontract Hoewel niemand verbaasd is over de maatregel, worden veel bestuurders overvallen door het besluit. Eigenaren van een vakantiepark bij Venray lezen in de krant dat het azc in hun huisjes verdwijnt, terwijl ze van het COA niets hadden gehoord. „We krijgen er niet eens iemand aan de telefoon”, klaagde Anne van der Wiel namens de vereniging van eigenaars in deze krant. Het huurcontract liep nog door tot 2020. Het wegsturen van 550 medewerkers was voor COA-baas Bakker geen grote opgave: dankzij flexcontracten kon dat eenvoudig, snel en goedkoop. Maar in de wereld van het vastgoed gelden andere wetten. En daar betaalt het COA nu de rekening voor. De laatste schatting van de krimpkosten voor 2017: 110 miljoen euro. Samen met de 142 miljoen voor de leegstand, komt dat op bijna een kwart miljard. Vakantieparken Daarmee zijn onder meer voor 30 miljoen euro huurcontracten met vakantieparken als ’Blitterswijck’ bij Venray afgekocht. Die zijn stuk voor stuk inzet geworden van onderhandelingen met de verhuurder. „Contracten zijn alleen afgekocht als dat voor ons voordeliger was”, vertelt COA-woordvoerder Anholts. Een klein deel van de locaties staat opzettelijk leeg, op ’standby’. Als er plotseling grote groepen asielzoekers komen, kan een azc binnen een paar dagen de deuren openen. Het COA hoopt dat met de peperdure krimpoperatie in de toekomst uitgaven worden uitgespaard. Den Haag heeft daar vertrouwen in: bestuursvoorzitter Bakker werd pas geleden niet voor niets in het zonnetje gezet als ’overheidsmanager van het jaar’ vanwege zijn optreden tijdens de asielcrisis. „Als een volleerd zeiler gebruikte Gerard de zware politieke en maatschappelijke tegenwind om het COA grondig te veranderen”, meldt het juryrapport. Afsnoepen Financieel heeft het COA de wind vol mee. Nog altijd mag het opvangorgaan de kosten van de asielopvang deels afsnoepen van het budget van Ontwikkelingssamenwerking. Honderden miljoenen euro’s die waren bedoeld om hulpprojecten te financieren, worden van de begroting van het ministerie van Buitenlandse Zaken overgeboekt. Vorig jaar zag toenmalig minister Ploumen (Ontwikkelingssamenwerking) zo 842 miljoen euro wegvloeien.