Het riekt naar fraude, maar toon dat maar eens aan

Een bijstandsuitkering en toch zes keer per jaar op vakantie naar Turkije. Dat is natuurlijk geen fraude, maar het is wel een aanwijzing dat er mogelijk iets niet klopt. De vraag die voor de hand ligt: heeft de betrokkene misschien een vakantiehuisje in zijn tweede vaderland? Al jaren worstelen gemeentebesturen met de opsporing van bijstandsfraude in het buitenland. Daarbij staan vele miljoenen op het spel. Uit landelijke cijfers blijkt dat naar schatting een op tien niet-westerse steuntrekkers fraudeert. Experts schatten dat dit percentage onder Nederturken nog veel hoger ligt. Lek boven Maar buitenlands onderzoek is duur en zeer tijdrovend. Sommige gemeenten dachten eindelijk het lek boven te hebben. Met hulp van speciale bedrijfjes kunnen ze zeer gericht onderzoek laten doen in Turkije naar het bezit van vakantiehuizen, luxe appartementen en ander verborgen vastgoed. ’Mag niet’, zegt de rechter: dat is discriminatie. Dat blijkt uit meerdere recente uitspraken van de Centrale Raad van Beroep, de hoogste gerechtelijke instantie die zich bezighoudt met bijstandszaken. Verschillende gemeenten omzeilen de inzet van speciale opsporingsambtenaren van het Internationaal Bureau Fraude-informatie (IBF). Om ’sneller en effectiever’ de fraude te kunnen opsporen gaan wethouders liever in zee met gespecialiseerde commerciële onderzoeksbureaus, zoals Bureau Buitenland of Soza Xpert. Daarbij gaat het om steden als Almelo, Venlo, Venray, Eindhoven en Tilburg. De methode van Bureau Buitenland is eenvoudig. Het bedrijfje heeft in tegenstelling tot Nederlandse opsporingsambtenaren een lokaal netwerk van Turkse advocaten, makelaars en taxateurs waarop het een beroep kan doen, legt een medewerker uit. Een kadastraal onderzoek is dan zo gepiept. „We kunnen foto’s laten maken van het vastgoed en waardebepalingen laten doen door Turkse taxateurs”, aldus de zegsman. Resultaten De speciale opsporingsambtenaren van het IBF hebben zich daarentegen te houden aan de beperkingen van internationale verdragen en afspraken. Resultaten laten vervolgens wel maanden en soms zelfs jaren op zich wachten. Een bedrijfje als Bureau Buitenland kan binnen zes tot acht weken een compleet rapport inleveren bij de sociale rechercheurs van de gemeente. Er is bovendien nog een andere goede reden om op Turkije te focussen, vinden de gemeenten. Tilburg schat dat 20 tot 25% van de Turks-Nederlandse bijstandsgerechtigden vermogen en inkomsten verbergt in Turkije. Het bedrijfje Bureau Buitenland zegt in een niet nader genoemde gemeente op basis van een vooronderzoek zelfs op een percentage van 50% te zijn uitgekomen. Advocaat Rasim Kücükünal, die onder meer procedeerde tegen Tilburg en Almelo, is voorzichtiger: „Ik hoor via mijn ambtelijke contacten dat het om 15 tot 20% zou gaan.” Aanleiding genoeg voor onderzoek, zou je zeggen, maar toch is het misgegaan. In de afgelopen maanden vernietigde de Centrale Raad van Beroep beslissingen van verschillende gemeentebesturen om uitkeringen stop te zetten en terug te vorderen. Almelo, Eindhoven en Tilburg hebben het discriminatieverbod geschonden, vinden de rechters. Over Venlo en Venray, die gezamenlijk voor 1,2 miljoen euro beslag hebben gelegd bij fraudeurs, heeft de Raad nog geen oordeel uitgesproken. Buiten schot Maar advocaat Rasim Kücükünal denkt dat de Limburgse steden uiteindelijk ook bakzeil moeten halen, ook al zeggen die dat ze ook onderzoek doen in andere landen. „We geven privacygevoelige informatie aan bedrijfjes en laten ze daarmee in het buitenland onderzoek doen. En dan ook nog alleen in Turkije omdat zo’n bedrijfje daarin gespecialiseerd is. Alle andere nationaliteiten met een uitkering blijven buiten schot. Zo gooien we alle beginselen van het recht overboord.” Bureau Buitenland heeft naar eigen zeggen voor ’veel meer’ gemeenten dit soort onderzoek gedaan. „Maar het ligt niet aan ons dat het nu in een aantal steden fout is gegaan. Gemeenten moeten vooral overtuigend duidelijk maken dat ze zich niet alléén op Turken richten.” Verbijstering Maar onder ambtenaren klinkt vooral verbijstering. „Dit is de wereld op zijn kop, want fraude is fraude”, schrijft een gemeentelijk toezichthouder op een ambtenarenforum. Een andere ambtenaar tekent aan: „Is de betreffende rechter van mening dat een gemeente voor iedere aanvraag een vermogenscontroletripje naar Turkije, Marokko of Afghanistan moet organiseren om de schijn van discriminatie te vermijden?” Het college van Tilburg „sluit zich aan bij de maatschappelijke verwondering” over de uitspraken, zegt wethouder De Ridder. „Immers, bij álle uitkeringsaanvragen wordt vermogen onderzocht simpelweg door de inzage die de gemeente heeft in bepaalde systemen, zoals het kadaster, RDW en banktegoeden.” In Tilburg, Eindhoven en Almelo likken de gemeentebesturen inmiddels hun wonden. Aanvullend onderzoek op basis van „zelfstandig verkregen bewijsstukken” zou de basis kunnen vormen voor een „aanvullend beroepschrift.” Tilburg en Almelo zijn daar al mee bezig, maar succes is onzeker. Ondertussen krijgen bewezen fraudeurs gewoon weer een uitkering. Tilburg wil voortaan wel nadrukkelijker vragen bij een bijstandsaanvraag of de betrokkene vermogen heeft in het buitenland. Maar garantie op een eerlijk antwoord is er niet.