Het fabeltje van topbeloning

De beloningsrel bij ING is weer achter de rug. De top van de bank zwicht voor de politieke en maatschappelijke druk en laat het plan varen om topman Ralph Hamers een opslag te geven van 50 procent. Maar de redenering erachter staat volgens de grootbank nog overeind. Hamers zou 3 miljoen euro moeten verdienen vanwege de internationale concurrentie om topmanagers. Steeds wordt dat argument aangevoerd om ceo’s van beursgenoteerde bedrijven een almaar hogere beloning te geven. Blijkbaar bestaat er grote angst dat onze topmannen (slechts één AEX-bedrijf wordt geleid door een vrouw) vertrekken naar het buitenland. Unicum „Er wordt ons de hele tijd het beeld voorgespiegeld dat er een internationale arbeidsmarkt is voor ceo’s”, zegt Nyenrode-prof Jaap Koelewijn. „Ik denk dat dat wel losloopt.” Hij heeft gelijk, zo blijkt uit onderzoek van deze krant. Nederlanders in de top van het buitenlandse bedrijfsleven zijn een unicum. Ze bestaan wel. Ben Verwaayen, VVD-prominent en voormalig topman van telecombedrijven British Telecom en Alcatel/Lucent, is zo’n voorbeeld. Of Marc Bolland, oud-topman van de Britse warenhuisketen Marks & Spencer. Maar dat zijn uitzonderingen. Kijk maar naar de lijst van 25 grootste Europese beursbedrijven, de Euro Stoxx 50, waaraan ING zich graag spiegelt. Hoeveel Nederlanders zitten in de raden van bestuur van de buitenlandse bedrijven in die lijst? Welgeteld één: Pieter Nota van BMW. Het waren er onlangs nog twee, maar Niek Jan van Damme is per 1 januari vertrokken als bestuurder bij Deutsche Telekom. En kijk eens naar de voorgangers van de huidige ceo’s van de 25 AEX-bedrijven. Hoeveel Nederlandse ceo’s zijn vertrokken naar het buitenland? Precies nul. Op de vraag of hij nog Nederlandse toppers in het buitenland kent, zegt Paul Koster, directeur van beleggingsclub VEB, met een knipoog: „Nou, Marijn Dekkers misschien, maar die is alweer afgezwaaid bij farmareus Bayer. Zo snel schiet me verder niemand te binnen. En dat zegt eigenlijk alles.” Wie eenmaal de top van het Nederlandse bedrijfsleven heeft bereikt, gaat daarna niet naar het buitenland. Bijna alle vertrokken ceo’s gingen met pensioen en regen vooral commissariaten aan elkaar. Denk aan Gerard Kleisterlee (Philips), Peter Elverding (DSM), Ben Noteboom (Randstad), Thony Ruys (Heineken). Uitdaging Uit Belgisch onderzoek blijkt bovendien dat „financiële beloning absoluut ondergeschikt is in de factoren die het engagement van topbestuurders bepalen”, zegt professor Xavier Baeten van de Vlerick Business School. Het gaat volgens Baeten veel meer om ’de uitdaging’ in het werk, de trots om voor het bedrijf te werken en de ethische waarden van het bedrijf. „Dus het houdt eigenlijk geen steek om te zeggen dat je meer dan de markt moet betalen om de beste topbestuurders aan te trekken”, zegt Baeten. „Dat zijn inderdaad fabeltjes”, zegt FNV-voorzitter Han Busker. „Die redenering is alleen bedoeld om topmensen cadeautjes te geven.” Hij is er niet van onder de indruk dat de grote Nederlandse bedrijven vooral internationaal actief zijn. „Bedrijven zoals Ahold zijn groot geworden in Nederland. Wij bieden ze een stabiel klimaat. Dan moeten ze ook rekening houden met de Nederlandse verhoudingen.” Carrière maken in het buitenlandse bedrijfsleven kan wel, maar dan moet je daar vroeg mee beginnen, zegt hoogleraar Koelewijn. „Bij veel ondernemingen worden de topmanagers uit eigen gelederen gerekruteerd. Als jij als Nederlander niet vroeg in je loopbaan begint bij een buitenlands bedrijf heb je weinig kans.” Niek Jan van Damme weet het uit ervaring. Hij vertrok onlangs uit de raad van bestuur van Deutsche Telekom. „Als buitenlander ben je minder goed thuis in de gebruiken van een land waar je gaat werken. Je hebt geen bestaand politiek en zakelijk netwerk. Je bent minder goed bekend met de tradities en de geschiedenis van een land. Je spreekt de taal misschien wel, maar het zal nooit je moedertaal worden waardoor bepaalde finesses in gesprekken je kunnen ontgaan. Al met al heb je daarmee een achterstand die je nooit meer honderd procent kunt inhalen.” Cultuur en traditie zijn dus wel degelijk belangrijk binnen een bedrijf, zeker als het om iconische merken gaat, zegt Van Damme. Je maakt een Duitser of een Brit ook niet snel bondscoach van Oranje. Van Damme: „Nee, dat zou inderdaad een rare keuze zijn.” Top 3 Van de 25 AEX-bedrijven worden er inmiddels negen geleid door een buitenlander. Opvallend genoeg wordt de top 3 van best betaalde ceo’s ook door buitenlanders bezet. Is er dan niet toch sprake van een internationale arbeidsmarkt? Zeer ten dele. Aan de AEX staan ook niet-Nederlandse bedrijven als de Indiase staalgigant ArcelorMittal en de Franse digitale beveiliger Gemalto genoteerd. Van de echt Nederlandse bedrijven hebben alleen AkzoNobel (een Belg), Heineken (ook een Belg), SBM Offshore (een Fransman) en Wolters Kluwer (een Amerikaanse) een niet-Nederlandse baas. Voor de rest valt in Nederland en in de rest van Europa op dat in de bestuurskamers de eigen nationaliteit domineert. Valt daarmee elke ratio onder de topsalarissen weg? Volgens Van Damme is het salaris echt niet zo’n belangrijke reden voor een overstap. „Denk je echt dat Hamers ineens vertrekt nu hij geen 3 miljoen gaat verdienen? Dat geloof ik niet.” Koster van de VEB meent dat ook: „Dat een hoog salaris nodig is om te concurreren op de internationale arbeidsmarkt is geen steekhoudend argument. Je kijkt vooral naar kwaliteit.” Koelewijn begrijpt wel hoe dat gaat. „Aandeelhouders stemmen snel in met hoge beloningen. Want of de ceo nou 1, 3 of 20 miljoen verdient, op de totale kosten van het bedrijf is dat niks.” Maar voor de betreffende topman is het wél belangrijk: „Onderschat niet de psychologie voor de topmensen zelf. Die komt voortdurend zijn buitenlandse collega’s tegen. En die weten allemaal van elkaar wat ze verdienen. Dan kijken ze naar Hamers en denken: ach, die man verdient maar 2 miljoen.”