Slag om Syrië staat op uitbarsten

Hoe grillig de situatie is, bewijst de positie van de VS. President Trump kondigde onlangs aan dat Amerika militair een stap terug zou doen in Syrië. En toen kwam afgelopen weekeinde de gifgasaanval op Douma, die tientallen mensen het leven kostte. Schokkende beelden van getroffen kinderen gingen de wereld over en Trump zwoer wraak. Ook al ontkennen het regime van Assad en Rusland gifgas te hebben gebruikt. Via Twitter slaat de Amerikaanse president steeds oorlogszuchtiger taal uit. Met als voorlopig hoogte- dan wel dieptepunt een tweet waarin hij Rusland aankondigt dat ’ze’ eraan komen. „Mooi, nieuw en slim”, schrijft de president, hoogstwaarschijnlijk verwijzend naar de Tomahawk kruisraketten, waarvan hij er vorig jaar 59 liet afschieten op de luchtmachtbasis Al-Shayrat bij Homs. Ook dat was een reactie op een aanval met gifgas. Een jaar terug lieten de Russen de kruisraketten ongemoeid. Het is volgens defensiedeskundige en kenner van luchtafweer Peter Wijninga onduidelijk of dit een bewuste keuze was, dan wel toeval. De VS gaven de vijand uit de Koude Oorlog toen een voorwaarschuwing waardoor Russisch personeel op Al-Shayrat zich in veiligheid kon brengen. De vraag is of dat nu weer gebeurt. Syrië heeft alvast een deel van zijn militaire bases geëvacueerd uit angst voor een aanval. Die zal groter zijn dan een jaar geleden, maar tegelijkertijd niet zo omvangrijk moeten zijn dat Rusland of Iran zich genoodzaakt voelen in actie te komen. Beide landen blijven pal achter hun bondgenoot staan. Een hoge Russische delegatie kwam gisteren in Damascus aan voor overleg met Assad, terwijl ayatollah Khamenei een trouwe secondant naar Syrië stuurde. Vast staat dat Amerikanen op dit moment in staat zijn een aanval met kruisraketten uit te voeren; zij het een beperkte. In de Middellandse Zee hebben de VS als enige oorlogsbodem met Tomahawks de USS Donald Cook liggen. Daarnaast kan Amerika een beroep doen op bondgenoten Frankrijk en Groot-Brittannië, die respectievelijk een fregat en Tornado jachtbommenwerpers in het gebied hebben die kruisvluchtwapens kunnen afschieten. Op een paar dagen varen zijn twee onderzeeboten beschikbaar. Van deze twee heeft de USS Georgia bijna 160 kruisraketten aan boord. Voldoende voor een grotere aanval. Tot slot stoomt vanuit de Verenigde Staten het US Truman vlootverband op richting Middellandse Zee. Volgens het Pentagon is het een troepenbeweging die al stond gepland. Maar wel eentje die de opperbevelhebber op een handig moment veel meer mogelijkheden geeft. De grote vraag is nu hoe de Russen gaan reageren op een vergeldingsactie. Ze hebben via hun ambassadeur in Libanon aangekondigd alle Amerikaanse projectielen neer te halen en – belangrijker nog – de plek vanwaar ze worden gelanceerd aan te vallen. Het belangrijkste wapen dat ze in handen hebben, is het S-400 Growler luchtafweersysteem. Onder westerse jachtvliegers wordt de naam ervan met schrik uitgesproken. De algemeen heersende mening is dat toestellen als de F-16 en de Britse Tornado’s volstrekt kansloos zijn tegenover deze Russische raketten. Maar zelfs het Syrische luchtafweersysteem vormt een gevaar. Dat bleek twee maanden geleden toen dat een Israëlische F-16 uit de lucht schoot. Bij de effectiviteit van de S-400 als Tomahawk-killer zet Peter Wijninga vraagtekens. „De Tomahawks vliegen heel laag en volgen de glooiing van de aarde. Zo blijven ze een groot deel van de tijd onder de radar. Dan zijn ze ook onzichtbaar voor de S-400. Ze worden pas detecteerbaar wanneer ze hoger moeten vliegen om bijvoorbeeld een berg te passeren. Dan kunnen de Russen toeslaan. Wanneer de Amerikanen er alleen voor kiezen een groot aantal raketten af te schieten, zal het de Russen nooit lukken alle Tomahawks neer te halen en bereikt een deel ervan zeker zijn doel.” Los van de technische en militaire mogelijkheden blijft het dan de vraag of het Kremlin woord zal houden en daadwerkelijk het Amerikaanse schip zal aanvallen vanwaar de raketten kwamen. Het zou een stap zijn die zelfs op het dieptepunt van de Koude Oorlog nooit werd gezet. „Nooit schoten de Russen en de Amerikanen rechtstreeks op elkaar”, weet de Leidse hoogleraar internationale betrekkingen André Gerrits. Hij is gespecialiseerd in de Russische buitenlandse politiek. Die was volgens Gerrits onder Poetin lang vooral pragmatisch. Sinds de annexatie van de Krim neemt de Russische leider volgens de professor echter steeds grotere risico’s. „Zijn inschatting was bij de Krim dat Europa niet zou reageren en dat bleek te kloppen. Zo heeft Poetin geleerd dat brutaliteit in de internationale politiek wordt beloond. Toch denk ik niet dat hij dit zal doen”, zegt de wetenschapper refererend aan het Russische dreigement. „Ik denk dat Poetin pragmatisch genoeg is met zijn eindafweging. De Russen zullen inbinden. Met veel stampij, dat wel. Tegelijkertijd: ongelukjes zitten tijdens zulke situaties wel in een klein hoekje.” Wat de situatie in Syrië er nog explosiever op maakt, is dat het geen oorlog tussen twee strijdende partijen is, maar een serie conflicten die op elkaar inwerken. De grootste zorgen baren de oplopende spanningen tussen Iran en Israël, dat intussen in staat van paraatheid is. Het vreest voor een Iraanse wraakactie, nadat het eerder deze week een Iraanse drone-basis in Syrië bombardeerde. Daarbij kwamen zeven Iraniërs om, dat in een zeldzame actie van openheid door Teheran werd erkend. Een omvangrijke westerse aanval op Syrië, waarbij eventueel ook Iraanse doelen worden bestookt, kan de ’trigger’ zijn voor een nieuwe confrontatie tussen Iran en Israël. Rusland trad tot dusver steeds op als scheidsrechter tussen de twee landen, maar die rol lijkt het steeds minder te willen spelen. Israëlische functionarissen dreigen bij een Iraanse aanval een einde te zullen maken aan het regime van Assad. Aanleiding voor de huidige escalatie was een gifgasaanval afgelopen weekeinde in Douma. Daarbij vielen zo’n 500 slachtoffers.