Minister Stef Blok: ’MH17 staat altijd bovenaan’

Redenen genoeg waarom Nederland druk blijft zetten op Rusland, zo meldt Blok in de ’Ruslandbrief’ die maandag naar de Tweede Kamer gaat. Aan het gedrag van Rusland is niks verbeterd, stelt Blok. Al in 2015 kon het kabinet vaststellen dat de relaties met Rusland over de hele linie moeilijker waren geworden. Rusland voerde oorlog in Oost-Oekraïne, nam de Krim in en had de hand in de aanslag op het burgervliegtuig MH17. Nog altijd ontkent Moskou zijn rol bij die aanslag, zaait het twijfel over het onderzoek en werkt het gerechtigheid tegen. Er waren politieke moorden op Brits en Duits grondgebied. Er was de heterdaad in Den Haag bij de poging om het netwerk van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) te hacken en de moord op spion Skripal in Engeland te verdoezelen. De machtspolitiek in de VN, de steun aan de Syrische dictator Assad. Het schenden van het INF-verdrag, waarmee Europa opeens weer beducht moet zijn voor Russische kruisraketten. „Op heel veel vlakken is er eerder een verslechtering. Als je de laatste state of the union hoort van Poetin. De taal die hij uitsloeg, de borstklopperij, het was heel dreigend.” Uitgerekend tegen deze achtergrond zoekt de Franse president Macron openlijk toenadering tot Rusland. Zo zag de Fransman in de gevangenenruil met Oekraïne een teken dat Poetin zijn agressieve buitenlandbeleid aan het veranderen was. Blok weet beter: de onwettig aangehouden Oekraïense marinemannen die Rusland vrijliet, waren makkelijk wisselgeld tegen die Russische gevangenen. Onder hen was immers Vladimir Tsemach, een Oekraïner die tijdens de aanslag op MH17 de leiding had over de luchtafweer in Oost-Oekraïne. Hij is verdachte in het proces dat in maart begint. Na de ruil heeft Rusland hem niet uitgeleverd, zoals Nederland had gevraagd, maar hem weer laten terugkeren naar Oost-Oekraïne. Daarmee is de kans verkeken dat Tsemach terecht zal staan – Rusland en Oekraïne leveren immers volgens hun eigen grondwetten geen onderdanen uit. Bovendien heeft Oekraïne in het oosten nog altijd weinig te zeggen. Wat doet dit voor de steun die Nederland zo nodig heeft voor het proces tegen de MH17-verdachten? „Voor ons staat in de verhouding met Rusland MH17 bovenaan. Altijd. Het is ook nodig dat Nederland hier steeds de leiding blijft nemen. Bij elke gelegenheid waar we internationaal optreden, stellen we het aan de orde. Zolang wij het op de agenda blijven zetten, merk ik dat wij steun krijgen. Zouden we ermee ophouden, dan zouden andere landen denken: dan gaan wij het ook niet doen.” Sancties blijven toch een lastig instrument. We kunnen wel vaststellen dat ze niet helpen Rusland op andere gedachten te brengen. Hoe lang moet je er nog mee doorgaan? „Zolang er geen ander gedrag is van Rusland zullen we die sancties voortzetten. Er is altijd een reden voor die sancties. Zolang die reden geldt, gelden wat mij betreft ook de sancties. Daar moet je standvastig in zijn. Je merkt wel steeds twijfel bij andere landen wanneer we sancties verlengen. Gelukkig hebben we de Europese landen afgelopen week toch nog op één lijn gekregen.” Goed, die sancties zijn verlengd. Maar Rusland trekt zich er niks van aan. Tijd voor iets anders, zou je zeggen. „Sancties zijn ook niet de enige drukmiddelen. Na de moord op Skripal hebben met we, net als een hoop andere Europese landen, Russische diplomaten uitgewezen. Na de hack bij de OPCW hebben we samen met de Britten gewerkt aan een Europees sanctieregime voor cyberaanvallen. Een doorbraak. Vorige week is daar ook nog een sanctiemechanisme tegen mensenrechtenschendingen bij gekomen.” Die gevangenis is gebouwd, maar er zitten nog geen gevangenen in. Wie moeten op die sanctielijst? „We zijn nu bezig daar namen onder te krijgen. Daar hebben we zeker gedachten over, maar het helpt in deze fase niet als ik die namen noem.” Toch is het niet alleen een vijandsbeeld dat het kabinet schetst in zijn nieuwe Ruslandaanpak. „Rusland is en blijft een grote buur, een kernwapenstaat. We moeten in gesprek blijven, al is het alleen maar om nucleaire ongelukken te voorkomen. Niet voor niets is Nederland voorstander van overleg tussen de NAVO en Rusland.” Behalve een niet te negeren machtsfactor is Rusland ook een economische macht waarmee Nederland een stevige handelsrelatie heeft. Ons land is na China en Duitsland de derde handelspartner van Rusland. Zo’n vierhonderd Nederlandse bedrijven zijn in Rusland gevestigd. Ongeveer drieduizend Nederlandse ondernemingen zijn actief op de Russische markt. De vraag naar Nederlandse technologie voor de Russische landbouw is de afgelopen jaren gestegen. Dan is er nog Nord Stream 2, de pijplijn die Russisch gas via de Baltische zee en Duitsland naar Europa brengt. Het project, dat de eindfase nadert, wordt deels gefinancierd door het Nederlandse Shell. De Verenigde Staten, onze machtigste bondgenoot, vinden dat wij ons hiermee uitleveren aan de Russen. Ze dreigen met sancties voor westerse bedrijven die zich met het project inlaten. Wat vindt u daarvan? „De mening ken ik. Dit is een nationale beslissing waar we zelf over gaan. Nederland moet voor zijn energieleveranties niet afhankelijk zijn van één land. De VS levert ook graag LNG (vloeibaar gemaakt aardgas). Er staat een grote LNG-terminal in Rotterdam. Ze zijn welkom, maar het kan niet zo zijn dat een ander land ons vertelt waar wij onze energie vandaan halen.” Maar we máken ons toch afhankelijker van Rusland? Het kabinet erkent zelf dat gas een geopolitiek wapen is. „Daarom staat onze LNG-terminal ook open voor gas uit de VS, uit Algerije en Qatar. Daarom zetten we in Europa in op alternatieve energiebronnen. Bovendien is de Amerikaanse aanname verkeerd. Die gaat uit van de redenering dat het verbreken van handelsrelaties zou helpen de spanningen te verminderen. Juist niet. Waar Rusland over de schreef gaat, moeten we maatregelen nemen, zoals sancties; maar daarnaast wil ik ook een normale relatie.” Dat is toch dubbel? Zo van: ik vind je gevaarlijk, maar heb je nodig. „Omdat er grote veiligheidsbelangen spelen, moet je in gesprek blijven. Een land volkomen isoleren, maakt de mogelijkheid van akkoorden sluiten over ontwapening kleiner.” Het helpt dan wel als die uitnodigende hand ook een vuist kan maken. Waarom voldoet Nederland dan nog steeds niet aan zijn NAVO-verplichtingen? „We hebben in het regeerakkoord en daarna afspraken gemaakt over verhoging van de defensie-uitgaven en daar houden we ons aan. Het gaat de goede kant op, maar we zijn er inderdaad nog niet. Bij een volgend kabinet moet er nog een schep bovenop.” Hoe staat het met de steun van de VS voor MH17? „Die is op dit punt onvoorwaardelijk. Het dwingt ook respect af zoals we ons opstellen: een land van 17 miljoen inwoners dat het toch maar opneemt tegen het grote Rusland. Maar ook hier geldt: als wij er niet meer om zouden vragen, zou het ook bij de VS van de radar verdwijnen.”