Verwarde personen kosten OM veel tijd; slachtoffer in de kou

Het was een kraakhelder en bijzonder signaal van de rechtbank Limburg op 11 februari dit jaar. Een verdachte uit een omvangrijke drugszaak hoefde geld dat hij verdiend zou hebben met de drugshandel, niet meer terug te betalen aan de Staat. Dit omdat het zeven jaar duurde voordat de verdachte de vordering onder de neus kreeg. „De rechtbank ziet dit als gevolg van de aanslag op de rechtsstaat door de politiek die al jaren aan de gang is in de vorm van vergaande bezuinigingen op de gehele justitiële keten. Dit is een consequentie van huidige politieke keuzes”, zo schreef de rechtbank Limburg in het vonnis. Frustratie De frustratie van de rechtbank spat van het vonnis af. Het Openbaar Ministerie, dat volgens de rechtbank geen blaam treft, werd vanwege de lange duur niet-ontvankelijk verklaard en de verdachte hoefde geen cent van zijn verdiensten terug te betalen. Hier is de Staat de dupe, maar het zijn vooral slachtoffers van misdrijven die lijden onder de vastgelopen strafketen. Advocaat Richard Korver staat een 18-jarige vrouw bij die in 2016 door een asielzoeker in het magazijn van een tassenwinkel in Amsterdam werd verkracht. Zaman S. werd in september 2018 tot woede van de vader van de tiener bewust veroordeeld tot een lagere straf om te voorkomen dat hij zijn verblijfsvergunning kwijtraakte. Nu wachten slachtoffer en vader al anderhalf jaar op het hoger beroep dat pas eind deze maand dient. Vier jaar nadat de Afghaan werd opgepakt. „Dit kan niet zo. We houden er sterk rekening mee dat de straf nog lager wordt. Je kunt dit niet uitleggen aan een slachtoffer. Bovendien mag de verdachte zijn zaak in vrijheid afwachten. Het werkt allemaal ’hertraumatiserend’”, zegt de advocaat van de jonge vrouw, Richard Korver. Korver hekelt ook de rol van advocaten bij de steeds langere doorlooptijden. „Advocaten gaan soms in beroep en cassatie, puur in de hoop op strafkorting. Soms trekken ze dan het hoger beroep vlak voor de behandeling ineens in. Bij zowel raadsheren als advocaten-generaal zorgt dat voor grote ergernis. Het legt beslag op de schaarse capaciteit. Er moet nu echt wat gebeuren. Deze problemen zijn immens.” De prognose van het Openbaar Ministerie over de strafzaken die dit jaar in de knel komen is ronduit zorgwekkend. Dit jaar kunnen 14.000 enkelvoudige of politierechterzaken, 2200 strafzaken van de meervoudige kamer en 6500 zaken van de kantonrechter niet worden behandeld. Het gaat om ongeveer 16 procent van het totaal aantal strafzaken die het OM naar zitting wil brengen. Strafkorting vanwege het uitstel ligt op de loer. En vooral veel ergernis en verdriet bij nabestaanden. ’Erg slechte ontwikkeling’ Gerrit van der Burg, de hoogste baas van het OM, maakt zich grote zorgen over de vastlopende strafketen. „Het is een erg slechte ontwikkeling. Het uitstellen van zittingen en de lange doorlooptijden zijn een slecht signaal richting de maatschappij. De samenleving heeft recht op genoegdoening. Je kunt niet aan verdachten en slachtoffers uitleggen dat ze langer dan een jaar moeten wachten voordat een zaak voor de rechter komt. Het OM ervaart dat de rechtspraak hier net zo bezorgd over is als het OM en alles op alles zet om iets aan deze problematiek te doen.” Volgens de voorzitter van het college van procureurs-generaal is het probleem deels een centenkwestie. „Het is een gevolg van eerdere, jarenlange bezuinigingen binnen de rechtspraak en het OM. Er werd af en toe wel extra geld beschikbaar gesteld voor op dat moment urgente thema’s, maar dat plakken met pleisters heeft het probleem niet opgelost.” Van der Burg ziet steeds complexer wordende onderzoeken, zoals cybercrimezaken en drugszaken met vaak een internationaal karakter, het probleem van verwarde personen en meer onderzoek naar de achtergrond van verdachten. „Monsterprocessen zoals die tegen de motorbende Caloh Wagoh en het liquidatieproces Marengo kosten het OM en de rechtbanken verschrikkelijk veel tijd. Er zijn op de voor- en achtergrond alleen al bij deze strafzaken zo’n tien officieren van justitie betrokken”, zegt Van der Burg. De vele verdachten, ruim dertig in beide zaken, en de vele voorbereidende zittingen zijn een aanslag op de zittingscapaciteit van de rechtbank. Verwarde burgers kosten politie en OM handenvol werk. Het aantal mensen dat in 2019 gedwongen werd opgenomen steeg met elf procent naar 32500 gevallen, zo blijkt uit cijfers uit het jaarverslag van het OM dat later dit jaar wordt gepubliceerd. „En sinds de invoering van de Wet Verplichte GGZ begin dit jaar is het OM bij de gedwongen opnames betrokken als informatiemakelaar. Officieren draaien piketdiensten, dat kost veel tijd”, licht de OM-baas toe. Naast de strafzaken is ook de samenleving complexer geworden, stelt Van der Burg. De cijfers over 2019 tonen dit aan. Niet alleen de gedwongen opnames van verwarde personen stegen fors. In 2019 kregen 1102 verdachten in strafzaken tbs of werden gedwongen opgenomen voor behandeling zonder tbs. Een toename van 36 procent sinds 2016. „De samenleving wil steeds meer risico-uitsluiting. Vermindering van recidive. Er is meer aandacht voor de achterliggende problematiek van verdachten. Bij een simpele winkeldiefstal wordt al gekeken wat voor psychische achtergrond de verdachte heeft en of er sprake is van verslavingsproblematiek. Het kost allemaal extra tijd. Zeker als je weet dat dertig tot zestig procent van de daders een complexe achtergrond heeft.” Zedenzaken De stijging van criminaliteit na een jarenlange daling van de geregistreerde misdrijven zit politie, OM en de rechtspraak op de hielen. Het probleem van zittingscapaciteit wordt alleen maar groter. „Zeker gezien de wens om in de komende jaren fors te investeren in de bestrijding van ondermijnende criminaliteit, of met de wetenschap dat de politie de komende jaren extra mankracht inzet voor zedenzaken.” Ook de voorzitter van Slachtofferhulp Nederland, voormalig rechter Rosa Jansen, maakt zich grote zorgen. „De gevolgen voor slachtoffers zijn dramatisch, vooral bij zaken waarbij de verdachte niet vastzit zoals bij ernstige verkeerszaken. Het strafproces helpt bij de verwerking van leed. Voor slachtoffers en nabestaanden is het verschrikkelijk om te wachten. Daarbij komt dat ze tussentijds geïnformeerd zouden moeten worden over de voortgang van het proces. Maar dat gebeurt nauwelijks.” Gevaarlijk en los Het probleem van de zittingscapaciteit en lange doorlooptijden speelt ook bij gevaarlijke verdachten. Advocaat Anno Huisman staat een man bij die veroordeeld is voor een poging doodslag in het voorjaar van 2018. De man die tbs met voorwaarden kreeg opgelegd loopt vrij rond in afwachting van het hoger beroep dat pas in april dient. „De man loopt in april al twee jaar vrij en onbehandeld rond. Dat is erg onwenselijk. Ik heb zelfs strafzaken gehad die zeven jaar duurden. De strafketen loopt volledig spaak.” Huisman noemt de uitspraken van de rechtbank Limburg over de vastgelopen strafketen ’uniek’. „Het is erg bijzonder dat een rechtbank zich zo expliciet uitlaat.” Henk Naves (Raad voor de rechtspraak): ’Capaciteit beter benutten’ „We begrijpen hoe frustrerend het is als een strafzaak te lang duurt. Het wegwerken van achterstanden, ook in strafzaken, is daarom de komende jaren de belangrijkste prioriteit van de rechtspraak. We zijn hierover in nauw overleg met het Openbaar Ministerie. De afgelopen jaren zijn er ruim 200 nieuwe rechters geworven; het selecteren en opleiden van rechters krijgt ook de komende jaren grote aandacht. Dat is echter niet het enige dat moet gebeuren. De planning van strafzaken is een complex proces dat om dagelijkse afstemming tussen Rechtspraak, OM en advocatuur vraagt. Veel door rechtbanken aangeboden zittingsruimte kan op dit moment niet optimaal worden benut. Zaken moeten worden uitgesteld omdat bijvoorbeeld een behandelend officier van justitie ontbreekt, een strafdossier nog niet is afgerond, verhinderdata van advocaten niet passen, of rapportages van Reclassering en NIFP niet tijdig zijn aangeleverd. Daarom moet niet alleen worden ingezet op uitbreiding, maar ook op het beter benutten van de bestaande capaciteit. Bij dit alles draagt ook het Openbaar Ministerie een belangrijke verantwoordelijkheid.”