’Gifspuit’ of Covid? Zonder afdoende verklaring oversterfte wordt mysterie aangejaagd

Waarom blijft de oversterfte zo hoog? Nog altijd vonden academische onderzoekers geen afdoende verklaring voor het fenomeen. Dit voedt speculaties: zo zou de oversterfte samenhangen met de coronavaccinaties. Wat is er aan de hand? Elke keer als een bekend iemand op te jonge leeftijd overlijdt – een sporter, een artiest, een politicus - brengen complotdenkers op sociale media een geruchtenstroom op gang: ’Het is het vaccin!’ Ook recent, rond de dood van de 54-jarige Lisa Marie Presley, die onverwacht stierf aan een hartaanval. In Nederland zijn het mensen als Willem Engel, de omstreden voorman van actiegroep Viruswaarheid, die niet aarzelen om onverklaarbare overlijdens in verband te brengen met de coronavaccins, waarvan zij de mRNA-technologie omschrijven als ’experimentele gentherapie’. De hoge, aanhoudende oversterfte – in 2022 stierven er veertienduizend mensen meer dan gemiddeld – is voor die vaccin-sceptici bewijs van hun gelijk. De ’gifspuit’, beweren zij, doet hier z’n werk. Mede om dergelijke speculaties tegen te gaan pleit Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt nu al meer dan een jaar voor een breed, onafhankelijk academisch onderzoek naar die oversterfte. Omtzigts motie, waarin de Kamer opdracht geeft tot zo’n onderzoek, werd unaniem aangenomen. „Als er hoge oversterfte is, moet je willen weten wat de oorzaken zijn, in het belang van de publieke gezondheidszorg”, zegt Omtzigt. „Maar dan heb je wel toegang nodig tot alle noodzakelijke data.” Privacy Dat laatste was tot nog toe niet het geval. Het opzetten van het onderzoek verliep stroef wegens de Nederlandse privacybescherming. Zo kregen onafhankelijke onderzoekers geen toegang tot de gegevens over de vaccinatie- en teststatus van overledenen. Die data zijn weliswaar bekend bij het RIVM en bij de GGD’s, maar ze werden niet vrijgegeven aan derden. Reden voor betrokken wetenschappers om afgelopen jaar, in overleg met subsidieverstrekker ZonMw, hun onderzoeksopdracht terug te geven. Dit soort beperkingen zijn gezondheidseconoom en statisticus Eline van den Broek (42) van de Vrije Universiteit in Amsterdam, die veel in de Verenigde Staten werkt, een doorn in het oog. In de Amerikaanse staat Vermont, waar zij bevolkingsonderzoek doet, kreeg Van den Broek (’Na uitgebreid overleg met allerlei partijen, dat wel’) wél toegang tot alle relevante data. „Dat is enorm belangrijk omdat je alleen kunt vaststellen waaraan iemand is overleden – als gevolg van de vaccinaties, wegens uitgestelde zorg of wegens een andere reden – als je de beschikking hebt over allerlei specifieke, individuele gegevens, zoals: hoe was iemands gezondheid precies, aan welke, mogelijk erfelijke aandoeningen leed hij of zij en ook: waar woonde de overledene, wat deed hij of zij allemaal in het leven. Pas dán kan ik een oorzakelijk verband vaststellen tussen het overlijden en de mogelijke oorzaken. Maar over al die gegevens die ik net noemde, hebben onderzoekers in Nederland nog altijd nul informatie.” Die informatie bevindt zich niet alleen bij RIVM en GGD, maar ook bij onder meer de Nederlandse Zorgautoriteit en bij Vektis, een onafhankelijke organisatie die een database beheert met alle zorgdeclaratiedata in Nederland. Van den Broek: „Zij hebben alle informatie over de behandeling die een patiënt krijgt voor een bepaalde aandoening. Met die data kunnen we terugkijken naar het medisch verleden van patiënten. Die informatie moeten we kunnen koppelen aan de vaccinatie- en testdata en aan de demografische gegevens van het CBS om een compleet beeld te krijgen. Anders kun je alleen ’stukjes’ onderzoeken en vind je nóg geen antwoord op wat de oversterfte nou precies veroorzaakt.” Inmiddels geldt: nieuwe ronde, nieuwe kansen. Subsidiegever ZonMw stelt geld beschikbaar voor onderzoeken van negen maanden, elk met een budget van 100.000 euro, waarin onafhankelijke wetenschappers wél de vaccinatie- en testdata van het RIVM kunnen meewegen. „De resultaten van die onderzoeken worden eind 2023, begin 2024 verwacht”, zegt ZonMw-woordvoerster Caroline Ubachs. Leefstijl Overigens lopen via ZonMw op allerlei deelonderwerpen al elf kleinere, kortdurende onderzoeken naar de oversterfte – oversterfte bij thuiswonende (pre)dementiepatiënten bijvoorbeeld; de invloed van leefstijl op de overlijdenskans tijdens de pandemie; oversterfte onder mensen met een verstandelijke beperking, etc. – maar die gingen van start nog voordat gebruik kon worden gemaakt van de RIVM- en GGD-data over de vaccinatie- en teststatus van de overledenen. Eline van den Broek werkt ook aan een onderzoeksvoorstel in de nieuwe ronde: „Ik ben optimistisch dat ik later dit jaar ook zal kunnen beschikken over de data van Vektis, die ik tot nog toe helaas niet kreeg, om samen met de vrijgekomen gegevens van RIVM en GGD wél een hele serie van vragen te kunnen beantwoorden.” Zoals? „Bijvoorbeeld wat het oorzakelijk verband is tussen de uitgestelde zorg en de oversterfte.” En toch: uitgerekend naar de vraag die bij een groot publiek leeft en waaromtrent zoveel – ook wilde – speculaties de ronde doen (’Bestaat er een relatie tussen de vaccinaties en de oversterfte?’) werd door ZonMw géén voorstel gehonoreerd. „Dat is een heel relevant thema, maar een voorstel waarin die relatie zou worden onderzocht, voldeed niet aan de gestelde kwaliteitseisen”, zegt woordvoerster Caroline Ubachs. „Maar we hebben nog tot 31 januari, dan is de deadline voor de nieuwe onderzoeksronde. In die ronde kunnen de vrijgekomen data van het RIVM en de GGD’en dus wel worden meegenomen” Verband Dat afgewezen voorstel kwam van Ronald Meester, hoogleraar Waarschijnlijkheidsrekening aan de VU. Meester houdt zich al langer bezig met de vraag of er een verband bestaat tussen de oversterfte en de coronavaccins. Uit eerder onderzoek van hem en twee collega’s bleek dat er onder de 65 jaar geen enkel verband is te zien. „Maar in de leeftijdsgroep tussen 65 en 80 jaar konden we niet uitsluiten dat vaccinatie een iets verhoogde sterftekans kan geven.” Meester wilde nader onderzoek doen, maar zijn voorstel werd door ZonMw dus afgewezen. „Buitengewoon jammer, mij lijken de argumenten voor de afwijzing onheus en ik vind ze onbegrijpelijk. Ik denk dat we een zinvolle bijdrage hadden kunnen leveren aan dit gevoelige dossier. Misschien ga ik het wel zelf financieren.” Zo ontstaat rond het zeer beladen onderzoek naar oversterfte telkens weer controverse. Pieter Omtzigt bijvoorbeeld vindt het problematisch dat de lopende en komende onderzoeken beperkt blijven tot de periode 2020-2021. „De oversterfte in 2022 was bijna zo hoog als in 2020 en 2021. Daarom is het zeer teleurstellend dat de data van 2022, die veel inzicht kunnen geven in de oorzaken, niet gebruikt worden voor het onderzoek. Mijn motie van december 2021 vroeg om onderzoek naar de oversterfte van 2020 en 2021. Dan is het toch volstrekt normaal om een jaar later, wanneer dat onafhankelijke onderzoek eindelijk van start gaat, ook de data uit 2022, die er zijn, beschikbaar te stellen? Juist omdat de oversterfte hoog blijft in 2022. In de laatste weken van december was die zelfs heel hoog.” Volgens Eline van den Broek zullen de effecten van de coronapandemie nog tot in de komende jaren zichtbaar zijn in de sterftecijfers; als gevolg van uitgestelde zorg of van door Covid-19 opgelopen gezondheidsschade. Mogelijk ook als gevolg van de vaccinaties. „Ik denk persoonlijk dat de oversterfte wordt veroorzaakt door een combinatie van deze factoren en wil ervoor pleiten om dit onderzoek de komende vijf tot tien jaar voort te zetten. Dan pas krijg je afdoende inzicht in wat goed is gegaan en wat fout, welke maatregelen eventueel overbodig waren of juist noodzakelijk en hoe we het beste op een volgende pandemie kunnen reageren.” Diverse aannemelijke scenario’s ’Mogelijk spelen de vaccinaties een rol’ Gezondheidseconoom en statisticus Eline van den Broek: „Internationale trends laten zien dat een groot deel van oversterfte in 2020 en 2021 werd veroorzaakt door hypertensie en hartaandoeningen. Daarnaast was er een stijging in diabetes en obesitas-gerelateerde sterftecijfers. Ook drugs- en alcoholgebruik hebben een deel van de oversterfte veroorzaakt en een stijging in zelfdoding en verkeersongevallen speelt eveneens een rol.” „De ’overige’ categorie oversterfte blijft vooralsnog onverklaarbaar, maar er zijn diverse aannemelijke scenario’s. Een eerste verklaring kan zijn dat de lockdowns tot disproportioneel veel gezondheidsschade en oversterfte hebben geleid. Het aantal niet-Covid-overlijdens is in 2021 voor de meeste landen in de Europese Unie en de Verenigde Staten vergelijkbaar: ongeveer 60 personen per 100.000 inwoners. Maar de schatting voor Zweden, dat niet in lockdown ging, is -33, wat betekent dat daar nota bene tijdens de pandemie sprake was van óndersterfte. Dat lijkt dus te duiden op een ’lockdown-effect’ en de gegevens die we hebben over toename van drugsverslavingen, huiselijk geweld, mentale zorg en gewichtstoename wijzen inderdaad op een historische, maar grotendeels nog niet-erkende, tijdens de lockdowns ontstane noodsituatie in gezondheid en welzijn.” Oversterfte „Een andere verklaring is dat uit- en afgestelde zorg tot oversterfte hebben geleid, wat blijkt uit RIVM-onderzoek. Dat onderzoek richtte zich op planbare operaties die langer dan een maand kunnen wachten, maar niet op de niet-operatieve en de acute zorg. De totale gezondheidsschade door uitgestelde zorg is waarschijnlijk dus nog veel groter. Zo leidde de tijdelijke afname van kankerscreenings tot kankerdiagnose in een verder gevorderd stadium waardoor de overlevingskansen afnemen.” „Mogelijk spelen de vaccinaties een rol. Zo is het Pfizer-vaccin recent gelieerd aan een toename in hartaanvallen, maar die effecten zijn nog niet voldoende onderzocht. Ik vermoed zelf dat vaccinaties geen significante rol hebben gespeeld in de oversterfte in 2021, maar veel mensen willen weten in welke mate het vaccin voor bepaalde mensen tot gezondheidsschade, of zelfs sterfte, heeft geleid. Dat beeld kan de komende jaren ook veranderen dus we zullen dat in de gaten moeten blijven houden.” „Het meest opvallend is dat, hoewel vooral ouderen stierven aan Covid, de absolute aantallen niet-Covid-overlijdens internationaal vergelijkbaar zijn voor de leeftijdsgroepen van 18 tot 44, 45 tot 64 en ouder dan 65 jaar. Het oversterfte-onderzoek moet zich dan ook richten op verklaringen die van toepassing zijn op alle leeftijden. Ik acht het zeer waarschijnlijk dat het pandemiebeleid een rol heeft gespeeld bij nu nog minder zichtbare aandoeningen die een deel van de oversterfte, in de voorgaande én in de komende jaren, verklaren.”

’Gifspuit’ of Covid? Zonder afdoende verklaring oversterfte wordt mysterie aangejaagd

Bekijk meer van

HET BESTE VAN DE TELEGRAAF

’Van der Wal is onderdeel van het probleem geworden, niet van de oplossing’

’Een toenemende terreur van drugsdealers’ op de Amsterdamse Wallen

Ergernis om ’coulante’ aanpak klimaatdemo: ’Geldt wet soms niet als je voor aarde strijdt?’

Vrijwilligersclub in diepe rouw na drama Porsches: ’Dit is niet te bevatten’