Een dozijn mensen rent afgelopen maandag tegen etenstijd in paniek uit een brandend gebouw aan de Vieringhweg in Bergen op Zoom. Een grote rookpluim is kilometers verderop te zien. Als vijf uur later het sein brand meester wordt gegeven, hebben brandweer en politie al geconcludeerd dat ze bij de smeulende resten van een clandestiene tabaksfabriek staan.

Nederland als illegale productieplek: het zijn niet alleen maar drugslabs en wiethokken van waaruit wereldwijd consumenten worden bediend. Sinds eind 2016 is de productie van zwarte rookwaar in opmars. Alleen dit jaar al werden vier heimelijk opererende fabriekjes ontdekt, tegen zes in heel 2017. Voor 2016 stuitte de FIOD weliswaar regelmatig op grote partijen illegale sigaretten, maar slechts een of twee keer per jaar op productieplekken.

De fabrieken dienden niet alleen voor het maken van sigaretten, maar ook voor het produceren van waterpijptabak of ’shisha’. Waterpijpcafés of shishalounges zijn enorm in opmars in Nederland. Er zijn er nu enkele honderden.

Elders lik op stuk

„In Oost-Europa wordt de illegale productie van sigaretten steviger aangepakt. Ook zijn er betere controles bij de grenzen. We zien nu een verplaatsing van de productie naar Nederland, maar ook andere West-Europese landen”, verklaart Gerard de Grutter, teamleider bij de FIOD, de groei van het aantal fabriekjes. De relatief lage straffen in ons land zijn vermoedelijk een andere reden.

Het opzetten van de tabaksfabriekjes zijn prijzige, arbeidsintensieve en moeilijke operaties. De hardware voor de fabrieken komt uit Oost-Europa, Indonesië en Zuid-Amerika. „Om een sigarettenfabriek op te bouwen en in te regelen zijn specialisten nodig. Specialisten komen uit de landen waar de machines vandaan komen.”

Achter de wereld van de ’zwarte peuk’ gaat keiharde georganiseerde misdaad schuil. De Grutter: „Wat we in onze onderzoeken zien is dat er in Europa criminele netwerken zijn die zich naast andere vormen van criminaliteit, richten op de illegale tabaksproductie. Soms zijn het netwerken die zowel de productie, distributie als verkoop in handen hebben. Maar meestal betreft het samenwerkende criminele organisaties.”

Gelijkenissen met coke

FIOD en justitie zien internationaal opererende organisaties met een duidelijke gezagsstructuur. „Ze zetten ook methodes in die bekend zijn uit de zware criminaliteit, denk aan het inzetten van gps-zenders in een lading.” Dat laatste wordt ook gedaan bij cocaïnetransporten en dient om partijen te volgen. Zo raken criminelen de handel niet kwijt en zien ze onregelmatigheden tijdens de reis.

De sigaretten zijn meestal voor de buitenlandse markt bestemd, net zoals het gros van ’onze’ synthetische drugs en wiet over de grens gaan. „Maar ook in Nederland is er een afzetmarkt voor illegale sigaretten. Dat gaat via internetplatforms, sociale media, horeca en plaatselijke supermarkten.” Eén fabriek kan tot honderd miljoen sigaretten per jaar produceren.