Profiel: Anton de Kom streed voor belangen Surinamers

Met Wij slaven van Suriname werd De Kom in 1934 in een klap bekend bij het grote publiek. Het werk gaat over de strijd van de ex-slaven in Suriname. Maar hij staat ook bekend als linkse activist in Nederland, waarnaar hij begin jaren dertig werd teruggestuurd nadat hij in Suriname was vastgezet wegens antikoloniale activiteiten. Tijdens de Duitse bezetting werd hij opgepakt. Hij overleed in 1945 in concentratiekamp Neuengamme. Er staat in Amsterdam een monument voor Anton de Kom, die postuum het verzetskruis kreeg toegekend. Ook zijn er straten naar hem vernoemd en een lezing. De universiteit van Paramaribo heet ’Anton de Kom’. De schrijver werd geboren als zoon van de boer Adolf Damon de Kom en Judith Jacoba Dulder. Zijn vader was nog als slaaf geboren. Zijn familienaam was een omkering van de naam van de slaveneigenaar, Mok. Hij volgde een mulo-opleiding en werkte als boekhouder. In 1921 ging hij naar Nederland, waar hij onder andere bij de Huzaren diende. Naast zijn werk was hij in tal van linkse organisaties actief, onder meer bij nationalistische organisaties van Indische studenten. Elf jaar later ging hij terug naar Suriname met zijn gezin. Daar begon hij een adviesbureau. Vanwege zijn antikoloniale activiteiten werd hij ook in de kolonie scherp in de gaten gehouden. Zwarte Dinsdag Op 1 februari 1933 werd hij gearresteerd terwijl hij met een grote groep aanhangers op weg was naar gouverneur Rutgers. De dagen daarna verzamelden zijn aanhangers zich voor het kantoor van de procureur-generaal om vrijlating van Anton de Kom te eisen. Op 7 februari kwam een grote menigte bijeen op het Gouvernementsplein, tegenwoordig het Onafhankelijkheidsplein. Het gerucht ging dat hun idool zou worden vrijgelaten. Toen de menigte het plein niet wilde verlaten, opende de politie het vuur. Er vielen twee doden en dertig gewonden. Deze dag staat sindsdien bekend als Zwarte Dinsdag. Anton de Kom werd verbannen naar Nederland, waar hij boeken schreef zoals Wij slaven van Suriname en waar hij meedeed aan projecten van de werkverschaffing. Ook hield hij lezingen op communistische bijeenkomsten. Verzet Na de Duitse inval in 1940 sloot hij zich aan bij het communistische verzet en schreef hij artikelen voor het verzetsblad De Vonk. Op 7 augustus 1944 werd hij gearresteerd voor zijn huis in het Haagse Bezuidenhout. Via het Scheveningse Oranjehotel, kamp Vught en het Duitse Sachsenhausen, waar hij moest werken in de Heinkel-vliegtuigfabriek, belandde hij in Neuengamme, waar hij in 1945 aan tbc overleed. In 1960 werden zijn stoffelijke resten gevonden in een massagraf en overgebracht naar Nederland. Ze zijn bijgezet op de erebegraafplaats in Loenen. Behalve Wij slaven van Suriname schreef Anton de Kom ook de romans Het bloed is rood en Om een hap rijst, gedichten en verhalen over de mythische Surinaamse spin Anansi. Zijn archief werd in 2009 door zijn kinderen Ad en Judith overgedragen aan de Universiteit van Amsterdam. Met zijn geschriften en acties heeft Anton de Kom bijgedragen aan een andere kijk op de kolonisering van Suriname en aan de bewustwording van de Surinamers.