Angst voor het volk

Na één keer vond het kabinet het al welletjes: het raadgevend referendum moet worden afgeschaft en het liefst zo snel mogelijk. Vanwaar die haast, vragen Niesco Dubbelboer (56) en Bart Nijman (36) zich af. De twee actievoerders proberen op het allerlaatste moment het (raadgevende) referendum voor Nederland te behouden. Dubbelboer onder meer door te lobbyen bij - mogelijk twijfelende - D66-senatoren in de Eerste Kamer, die nog over de afschaffing moeten stemmen. Nijman door te pogen om met Hart voor Democratie een referendum te organiseren over de donorwet. Hart voor Democratie haalde inmiddels 100.000 van de benodigde 300.000 handtekeningen op. „Ik denk dat de donorwet bij uitstek geschikt is voor een referendum”, zegt Nijman. „Het gaat om een heel persoonlijke keuze. Je hoeft niet allerlei dossiers te kennen en geen politieke discussies te hebben gevolgd. Je kunt zelf beslissen of je het een goed idee vindt dat de overheid een beslissing neemt over jouw orgaanregistratie of niet. Daar kun je makkelijk ja of nee op zeggen. Mocht het goed lopen met een goede opkomst en het referendum leidt tot meer discussie over die wet en wellicht tot meer donorregistraties, dan kun je naar eer en geweten tegen de tegenstanders van het referendum zeggen: kijk, dit middel werkt.” Als de eerdere referenda - over het associatieverdrag met Oekraïne en dat over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (de ’sleepwet’) - iets duidelijk hebben gemaakt, dan is het dat referenda een grote hoeveelheid debatten en publiciteit genereren. Nijman, die ook betrokken was bij de organisatie van de volksraadpleging over het verdrag tussen Oekraïne en de Europese Unie: „Zonder dat - toegegeven nogal rommelig verlopen - Oekraïne-referendum hadden veel burgers geen idee gehad waar dat verdrag over ging. Voor de sleepwet geldt hetzelfde.” Niesco Dubbelboer, voormalig Kamerlid voor de PvdA, stond met Farah Karimi van GroenLinks en Boris van der Ham (D66) aan de basis van de Wet raadgevend referendum, die als het aan het kabinet ligt dus weer wordt ingetrokken. Tegenwoordig houdt hij met zijn organisatie Meer Democratie kantoor op het voormalige Shell terrein in Amsterdam-Noord. Tot zijn genoegen leest Dubbelboer deze ochtend in de krant dat Boris van der Ham en nog tientallen D66-leden zich verzetten tegen het voornemen van die partij om het referendum weer af te schaffen. ’De afstand tussen samenleving en politiek moet worden verkleind, juist meer democratische inspraak is nodig’, schrijven de kritische D66’ers. Over de huidige koers van de sociaal-liberalen kan Dubbelboer slechts het hoofd schudden. „D66 is opgericht omdat de vertegenwoordigende democratie in Nederland niet optimaal functioneert. Door fractiediscipline en coalitiedwang oefent het parlement zijn controlerende functie niet uit. Het referendum graaft een kanaal voor kiezers naar het centrum van de macht. Het is precies het instrument dat D66 voor ogen stond om de politiek te kunnen corrigeren. En nu schaffen ze het af!” De verklaring voor die koerswijziging moet zijn, volgens Dubbelboer en Nijman: anno 2018 is D66, net als de andere partijen die zich tegen de volksraadpleging keren, bang voor de burger. ’Demofobie’, zo noemt Dubbelboer die angst (fobie) voor het volk (demos). „Kennelijk is D66 een cynische machtspartij geworden. Dat de D66-senatoren niet met mij in gesprek willen, vind ik erg jammer. Ze vinden een gesprek ’niet zinvol’.” Maar hoe zit het met het veelgehoorde argument dat we in een representatieve democratie niet voor niks volksvertegenwoordigers kiezen om de burger te representeren? Die burgers alsnog opzadelen met referenda over onderwerpen, waar ze mogelijk helemaal geen verstand van hebben, vinden de critici roekeloos. Allemaal onzin, vindt Dubbelboer. „De essentie van democratie is niet of je verstand hebt van iets, maar of iets jouw belang raakt. Daarom heeft een hoogleraar politicologie net zoveel stemrecht als het maffe kruidenvrouwtje op de Veluwe als zij bijvoorbeeld mogen kiezen over de aanleg van een weg door het natuurgebied waar zij wonen.” Opvallend: steeds meer voormalige tegenstanders van referenda zeggen zich te hebben bedacht. Nijman: „Ik las hoogleraren, die in de krant pleitten tegen afschaffing van het referendum.” Dubbelboer: „Anderen die het niet eens zijn met de manier waarop het nu wordt afgeschaft en dat dit zo snel gaat. Dat wringt met de code van ’goed openbaar bestuur’, vinden zij. Ook Jan Terlouw vindt het merkwaardig dat het referendum alweer verdwijnt terwijl er nog een staatscommissie bezig is om aanbevelingen te formuleren hoe de democratie kan worden verbeterd.” Zoals de twee ernaar kijken: een kleine elite van bestuurders probeert uit alle macht de eigen posities veilig te stellen tegenover ’het volk’. Dubbelboer: ’Uiteindelijk bepalen een man of twintig hoe Nederland wordt bestuurd.” Dan kan het zijn dat tijdens coalitie-onderhandelingen ineens de afschaffing van de dividendbelasting ter tafel komt, „Ingestoken door bevriende multinationals”, zegt Dubbelboer. Als het referendum niet werd afgeschaft, was die dividendbelasting een mooi referendabel onderwerp, vinden Nijman en Dubbelboer. Nijman: „Helemaal omdat die afschaffing door geen van de coalitiepartijen in het verkiezingsprogramma was opgenomen.” Maar beter nog is een referendum over de afschaffing van het referendum. Dat, vinden Nijman en Dubbelboer, is wel het minste waar Nederlandse burgers recht op hebben.