Politieke partijen open voor schimmige donaties

De meeste partijen reageren dolblij als ze horen dat ze geld kunnen krijgen. „Dat kunnen we heel goed gebruiken”, klinkt het meermaals tevreden. Helemaal blij worden ze als degene aan de andere kant van de lijn zegt dat hij de administratie doet voor een ondernemer die in één keer maar liefst 15.000 euro wil geven aan de partij. De ondernemer heeft alleen wel één voorwaarde: hij wil niet dat het grote publiek zijn naam – in dit geval Dennis Rietbergen – komt te weten. Maar de wet zegt nou juist dat als iemand in één jaar meer dan 4500 euro geeft aan een partij, die partij de naam van de gever voor iedereen moet openbaren. Om te voorkomen dat er iemand, zoals deze ’transportondernemer’, stiekem met donaties het beleid van partijen probeert bij te sturen. Behulpzaam Medewerkers en bestuursleden van veel van de benaderde partijen tonen zich echter behulpzaam: zij weten wel wat manieren om om die wet heen te werken, zodat zij toch al het geld kunnen krijgen en de heer Rietbergen tegelijkertijd anoniem kan blijven. Wat ze niet weten is dat zij niet echt met de administrateur van een vermogende ondernemer spreken, maar met een journalist van De Telegraaf. En die gebruikt een bedacht pseudoniem. En terwijl de vertegenwoordigers van de partijen zich onbespied wanen, geven ze telefonisch, en soms zelfs ook nog per mail, adviezen om de wet te omzeilen of zelfs te overtreden. De manager van het partijbureau van 50Plus maakt het daarbij het bontst van iedereen. Ze raadt onder meer aan om het bedrag van 15.000 euro in een enveloppe te brengen. Zij is bereid om die in ontvangst te nemen. Ze zegt dat de gift als anoniem in de boeken wordt weggestopt. „Dan worden er geen namen genoemd.” Ze stuurt zelfs een mail waaruit blijkt dat degene die 50Plus heeft ingehuurd voor de financiën, haar deze route ook aanraadt. Omdat partijen bij anonieme donaties tot duizend euro de herkomst niet eens hoeven te registreren, kunnen ze in theorie een grote gift opvoeren als meerdere anonieme donaties in contant geld; en dat is dan ook voor een accountant niet te controleren met de huidige regels. De medewerker van 50Plus denkt ook mee over de belastingaftrek van de zogenaamde donateur. Hoewel de gift bij hun anoniem in de boeken komt, kan de gever wel een bewijs van ontvangst krijgen. „U geeft mij een enveloppe, ik geef u een bewijs van ontvangst en ik stort het op de bank.” Zonder bewijs van ontvangst kan het natuurlijk ook, maar de 50Plusser wil wel een belletje vooraf als we zo’n groot bedrag komen brengen op het partijkantoor, dan gaat zij aan ’de andere kant van de brievenbus’ staan. Partijvoorzitter Geert Dales last een vergadering met het 50Plus-bestuur in als hij met de bevindingen van De Telegraaf wordt geconfronteerd. Wegens een ’ernstige vertrouwensbreuk’ zal de partij afscheid nemen van de manager van het partijbureau, besluit dat bestuur. Dales geeft toe dat de gift waarschijnlijk daadwerkelijk op de partijrekening was beland als dit verhaal echt was, maar zegt dat zijn bestuur de gift dan had teruggedraaid, omdat het sterk tegen dergelijke praktijken is en dat eerder ook intern zou hebben aangegeven. „De transactie had misschien plaatsgevonden, maar was absoluut teruggedraaid. De conclusie dat dit bij 50Plus kan, is onjuist; de conclusie dat iemand bij 50Plus zich hiervoor ontvankelijk toonde, is juist.” Omzeilen Andere partijen die we benaderen proberen de wet misschien niet zo fors te overtreden als deze 50Plusser, maar ze proberen de wet wel te omzeilen. Zeven partijen raadden aan om de donatie op te knippen en te verspreiden over giften in meerdere jaren, zodat de donateur niet geopenbaard hoeft te worden. Het is een lichte vorm van omzeiling vergeleken met wat vier partijen (VVD, D66, ChristenUnie, Denk) aanraden: het bedrag opknippen in stukjes kleiner dan 4500 euro, naar familieleden overmaken en die het bedrag aan de partij laten storten. Op die manier komt niemand boven de openbaarheidsgrens uit. Bij het CDA denkt de partijmedewerkster die hierover gaat ook graag mee. „Er zijn meerdere mensen die grote bedragen willen overmaken, maar die niet graag zichtbaar willen zijn. En die willen we graag accommoderen.” De christendemocraat legt uit dat er wel meer mensen met die vraag komen, dat de partij bezig is om daar een speciale route voor op te zetten en dat er in de tussentijd bijvoorbeeld gedoneerd kan worden aan een stichting – geen officiële neveninstelling – die weer geld over kan boeken aan het CDA. Op die manier blijft de oorspronkelijke donateur buiten de boeken. Er zijn enkele partijen die niet aanraden om de wet te omzeilen en vooral uitleggen wat de regels zijn: SP, Partij voor de Dieren en Forum voor Democratie. De PVV reageert niet eens op de mails met het aanbod van 15.000 euro. Opmerkelijk genoeg belooft de manager van het partijbureau van 50Plus tijdens een telefoontje – niet wetend dat ze met deze krant spreekt – ook nog dat de donateur een gesprek met haar kan hebben en dat zij de punten die hij belangrijk vindt, anoniem aan het bestuur zal doorgeven. Zo wordt er ogenschijnlijk ook invloed aangeboden. Bij het CDA krijgt de zogenaamde donateur ook het aanbod om mee te praten over zaken die hij belangrijk vindt op een avond waar een ’heel selecte groep’ wordt uitgenodigd. De partij laat in reactie weten dat dit geen aanbod tot invloed van beleid is, zo was het niet bedoeld. Er zou slechts gepraat worden over waar het geld volgens de gever precies naartoe moet: naar de campagne of bijvoorbeeld het wetenschappelijk bureau. Een aantal partijen probeert hier op zijn minst de wet te omzeilen, zeggen experts die de onderzoeksresultaten van deze krant vernemen. „Dat gaat tegen de geest der wet in”, oordeelt de Groningse hoogleraar Gerrit Voerman, die in de commissie zat die een advies schreef over partijfinanciering, over het voorbeeld van het CDA. Hoogleraar politicologie Ingrid van Biezen, expert op dit gebied, vindt ook dat familieleden gebruiken als tussenpersoon ’tegen de geest van de wet’ ingaat. Als Van Biezen hoort wat een medewerker van 50Plus doet als deze krant haar benadert, is ze pas echt geschokt. „Mijn mond valt open van verbazing.” Voerman is het met haar eens: „Dit is totaal in strijd met de wet.” Minister Ollongren (Binnenlandse Zaken) gaat de genoemde partijen in dit verhaal om opheldering vragen. Ze is nog voorzichtig met haar antwoord op de vraag of de wet is overtreden door de partijen, omdat die het geld tijdens deze ’undercoveroperatie’ niet aannamen. Deze krant heeft immers niet daadwerkelijk duizenden euro’s geschonken voor de test, maar wel gekeken waar partijen toe bereid waren. „Hoewel de wet in materiële zin niet is overtreden omdat er geen gift is gedaan, lijkt een aantal partijen niet in de geest van de wet te handelen”, zegt Ollongren. Transparantie De minister werkt momenteel aan een aanpassing van de Wet financiering politieke partijen. Meer transparantie is een onderdeel daarvan, belooft ze. Maar voornemens om de controlemogelijkheden op anonieme giften uit te breiden, heeft ze nog niet. Terwijl de 50Plus-medewerker die route wel leek te willen gebruiken. Opmerkelijk genoeg deden maar twee partijen een poging om de herkomst van het geld te achterhalen. Het CDA en Denk (dat aanraadde om familieleden als tussenpersoon te gebruiken voor de donatie) probeerden tijdens de gesprekken nog wel te weten te komen hoe de donateur aan zijn geld kwam en of dat geen fout geld was. „De herkomst interesseert ze dus heel weinig”, zegt hoogleraar Van Biezen over de andere partijen. Reacties partijen op een rijtje De meeste partijen beloven beterschap als ze geconfronteerd worden met wat medewerkers en soms zelfs bestuursleden hebben gezegd. Zo ook de VVD, die aanraadde om familieleden als tussenpersoon in te zetten. „Het advies valt weliswaar binnen de wet, maar is niet in de geest van waar de wet voor is bedoeld”, aldus een partijwoordvoerder die zegt dat het advies daarom niet gegeven had mogen worden. Bij 50Plus moet de manager van het partijbureau vertrekken (zie hoofdverhaal) omdat zij zich bereid toonde de wet te overtreden. Partijvoorzitter Geert Dales bezweert dat zijn bestuur hier sterk tegen is en de gift uiteindelijk sowieso had teruggedraaid. Het CDA zegt dat het verhaal van hun medewerker richting de zogenaamde gulle gever niet verkeerd opgevat moest worden, maar als een uitnodiging om te praten over waar het geld aan besteed kon worden: „Het was dus zeer zeker niet bedoeld als een aanbod om op politiek-inhoudelijk gebied wensen aan te geven.” Ook het advies om via een andere stichting over te boeken, zou anders bedoeld zijn. D66, waar een bestuurslid aanraadde om familieleden als tussenpersonen te gebruiken: „We gaan de interne regels nogmaals onder de aandacht brengen, zodat hierover geen enkele twijfel bestaat.” GroenLinks, dat adviseerde het bedrag over meerdere jaren uit te smeren, benadrukt dat dit legaal is. PvdA en SGP doen hetzelfde. De ChristenUnie zegt tegen de door haar geadviseerde route van tussenpersonen te zijn: „Hoewel wettelijk toegestaan, lijkt deze manier van werken te veel op het omzeilen van wetgeving.” De partij gaat dat onder de aandacht van medewerkers brengen. Mazen in wet onderzocht De wet waarin partijfinanciering aan regels wordt gebonden, wordt binnenkort aangepast. Maar experts zien dat er mazen in de wet zitten, ook na de voorgestelde aanpassingen. Deze krant nam daarom de proef op de som om te kijken of partijen die mazen gebruiken. En om te controleren of zij ook zo netjes handelen als ze denken dat er niemand meekijkt. Wat raden zij aan als iemand de partij benadert met het verhaal dat bijvoorbeeld ene Dennis Rietbergen (gefingeerde naam, soms werd er een andere naam gebruikt) in één keer 15.000 euro wil doneren en, ondanks de wet, toch anoniem wil blijven? Want de wet zegt dat als er meer dan 4500 euro in een jaar wordt gegeven, dat openbaar gemaakt moet worden. Voor dit verhaal heeft deze krant partijen benaderd zoals een burger zonder politieke connecties dat zou moeten doen. Zo werd bijvoorbeeld het algemene nummer van het partijbureau gebeld of, in het geval van de PVV, het enige online mailadres gebruikt. Bij enkele partijen kregen we op die manier de medewerkers van de partij aan de lijn die over fondsenwerving gaan, bij sommige spraken we uiteindelijk zelfs bestuursleden. De gesprekken met de partijen zijn grotendeels opgenomen en een deel van de adviezen over omzeiling hebben de partijen ook per mail gestuurd. Alle partijen met een zetel in de Tweede Kamer zijn benaderd.