Defensie aangeklaagd om Slag bij Chora

Eerst was er Srebrenica, toen Rawagede, De Punt en nu is Chora aan de beurt. Plekken waar de Nederlandse krijgsmacht in actie kwam, of juist niet, en die advocaat Liesbeth Zegveld decennia later tot inzet van een rechtszaak maakt. De methode-Zegveld mag het inmiddels worden genoemd. De ingrediënten zijn steevast dezelfde. Een strijdtoneel waar slachtoffers vielen van wie nabestaanden jaren later aan de bel trekken bij de mensenrechtenadvocaat. Hun wens: financiële genoegdoening, vaak in combinatie met excuses. Komen die er niet, dan volgt een voor het ministerie van Defensie en de betrokken militairen uitermate pijnlijke juridische procedure. Waar in de rust en veiligheid van de rechtszaal een operatie stukje bij beetje wordt gefileerd. De advocate wist zo een schadevergoeding los te krijgen voor de nabestaanden van zuiveringen in het Javaanse dorpje Rawagede (1947). Ook nam ze Dutchbat-commandant Thom Karremans, zonder succes, op de korrel. Ze staat momenteel de nabestaanden van twee Molukse treinterroristen bij die werden gedood tijdens de beëindiging van de kaping bij De Punt (1977). Ook in het geval van Chora wil Zegveld voordat ze tot dagvaarden overgaat eerst Defensie ’de kans geven’ zelf met de getroffen families tot een vergelijk te komen. Volgens de raadsvrouw had Defensie de aansprakelijkstelling kunnen voorkomen als de families waren afgekocht. „Maar dat doet Defensie nooit, heel onverstandig”, zegt Zegveld. „De Amerikanen pakken het wat dit betreft beter aan.” Defensie is de beschuldiging nog aan het bestuderen, maar zal de claim vermoedelijk afwijzen. De Gezamenlijke Officierenverenigingen (GOV) hebben geen goed woord voor de claim over. Duo-voorzitter Ruud Vermeulen zegt dat dit soort processen in potentie zorgt voor twijfel bij militairen op momenten dat er moet worden gehandeld. Chora was daar in de ogen van de generaal b.d. bij uitstek een voorbeeld van. De slag om Chora was voor Nederland een kwestie van erop of eronder. Op 16 juni 2007 overliepen zo’n acht- tot elfhonderd Afghaanse opstandelingen stellingen rond de regio die de buitenrand van het Nederlandse invloedsgebied vormde. Nederland was zwaar in de minderheid en had alles nodig om de vijandelijke opmars te stuiten. Even overwoog commandant Hans van Griensven de troepen terug te trekken. Toen hij zich realiseerde dat ons land dan langdurig ongeloofwaardig zou zijn en dat het grote gevolgen zou hebben voor de bevolking, besloot hij terug te slaan met zo’n beetje alles wat beschikbaar was. Inclusief de bij de Afghanen gevreesde Apache gevechtshelikopters, F-16’s en de zware pantserhouwitsers die vanaf Kamp Holland Chora konden beschieten met 155-millimetergranaten. Het is bij de inzet van dit krombaangeschut dat er iets niet goed is gegaan, zo blijkt uit een zeer kritisch rapport over de slag van de hand van de toenmalige ISAF-leiding. Mogelijk was de waarneming op de doelwitten onvoldoende en ging commandant Van Griensven er ten onrechte vanuit dat alle burgers uit het dorpje Qual Eh-Ye Ragh waren vertrokken. Nederlandse troepen hadden hen opgeroepen te vertrekken, maar niet iedereen deed dat. Tussen de met de Taliban sympathiserende Bosnische strijders die het doelwit van de beschieting waren, bevonden zich nog burgers. Er vielen – zo valt op te maken uit officiële rapportages – tussen de vijftig en honderd burgerdoden. Nederland wordt verantwoordelijk gehouden voor zo’n 65 doden die vooral vielen tijdens artilleriebeschietingen. „Hans van Griensven is direct na de slag met gouverneur Munib naar Chora gevlogen om excuses te maken en nabestaanden schadeloos te stellen. Vanuit het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking was er budget voor traditionele schadevergoedingen”, staat in het boek Oorlog onder de mensen van oud-militair en docent aan de Nederlandse Defensie Academie Martijn Kitzen te lezen over de nasleep van de operatie. „Het valt niet uit te sluiten dat niet iedereen een schadevergoeding heeft gekregen, aangezien het in Afghanistan wel vaker voorkomt dat geld blijft hangen bij een paar lokale leiders”, zegt hij over de compensaties. „Het valt dan ook goed te begrijpen dat sommige mensen nu alsnog hun kans grijpen, maar Nederland heeft wel degelijk geprobeerd de slachtoffers te compenseren.” Defensie betaalt schadeloosstellingen voor burgerslachtoffers doorgaans alleen bij overduidelijke fouten of schrijnende ongelukken (accidental damage), maar niet bij nevenschade als gevolg van de strijd (collateral damage). Omdat Uruzgan een ’hearts-and-minds-missie’ was, werd met dat uitgangspunt ruimer omgesprongen. Het Openbaar Ministerie zag in het optreden van de troepen en hun commandant bij de Slag om Chora geen reden tot vervolging. Het geweld dat zij toen toepasten, viel volgens justitie binnen het oorlogsrecht en de toen geldende geweldsinstructie. Intussen zijn er in de top van Defensie toenemende zorgen dat rechtszaken van advocaten als Zegveld ten koste gaan van effectief optreden van Nederlandse militairen. Defensieminister Ank Bijleveld en Commandant der Strijdkrachten Rob Bauer hebben een opiniestuk in voorbereiding waarin staat dat het voorkomen van burgerslachtoffers altijd het streven is, maar dat ’schone’ oorlogen niet bestaan.