Ambacht van steenzetter sterft uit

„Zonde”, vertelt Hans van der Made in zijn woonkamer in Noord-Holland, na een lange werkdag. „Maar ook begrijpelijk. Tijden veranderen, en de Afsluitdijk dus ook.” Als er iemand in Nederland veel weet over het werk van de steenzetter, is het de 58-jarige zelfstandige uit Hippolytushoef. „Mijn opa trok destijds vanuit Brabant naar Wieringen, toen nog een eiland, om de Afsluitdijk te bouwen.” Keihard In zes jaar tijd wordt er door duizenden mensen, onder wie tientallen steenzetters, keihard gewerkt. „Mijn vader is op de dijk verwekt en geboren”, vertelt Van der Made. „Mijn opa had veertien kinderen, dus na het steenzetten was er wel wat tijd over.” Maar wat houdt het steenzetten in? De Afsluitdijk zelf werd immers gewoon in delen gebouwd en afgezonken naar de bodem van de Zuiderzee. „Wij maken het talud”, vertelt Van der Made. „Met steen, vaak vulkanisch natuursteen, geven we de oever een structuur die golven breekt en zorgt dat de dijk bestand is tegen veranderende waterstanden en de soms keiharde natuur.” Puzzelen En dat zetten van die stenen: dat is nog steeds handwerk. „Het is puzzelen, en vereist jarenlange ervaring”, legt de steenzetter uit. „Het ene talud is schuiner dan het andere, en op veel plekken wordt een net iets andere soort steen gebruikt. Het plaatsen gebeurt daarom nog steeds met de hand, al is het voorbereidende werk gelukkig wel steeds lichter geworden.” Lichtér, maar nog steeds heeft Hans van der Made een van de zwaarste beroepen van het land, zo niet het zwaarste: dag in, dag uit, van vroeg tot laat, te moeten leuren met stenen van vele tientallen kilo’s. Toch is de uitval door arbeidsongeschiktheid klein, legt hij uit. „Steenzetters zijn een bepaald slag mensen. En de opleiding duurt vijf jaar. Drie jaar techniek, en twee jaar snelheid in het werk. Vooral in die laatste twee jaar haken mensen af. Als je dát volhoudt, doe je dit werk vaak tot aan je pensioen.” Zwaartekracht Want na vijf jaar leren, ben je meestal wel uit het juiste steen gehouwen. „Ik ben niet sterker dan andere mensen, maar ben gezond en heb de juiste spiergroepen goed getraind. En ondanks het werk ben ik zelden geblesseerd. We beginnen onder aan het talud, en maken heel veel gebruik van de zwaartekracht. De stenen rollen vanzelf naar ons toe. De kunst zit erin dat je de krachten zo efficiënt mogelijk moet verdelen. Ik kan gaan gooien en vliegen met stenen, en dan ben ik binnen een week stuk. Zonder dat ik sneller ben.” Vier generaties ervaring is er binnen de familie Van der Made. Want naast zijn opa en vader, is Hans’ 28-jarige zoon Joost bijna aan het einde van zijn opleiding. De vijf jaar zitten er zowat op, dus lijkt hij het te gaan halen. Maar door gebrek aan werk is Joost vaak aan het werk als vrachtwagenmonteur, zijn oorspronkelijke beroep. „Het zetten kan hij inmiddels heel goed, maar een bocht in het talud wordt al lastiger.” En dat kan een probleem worden, want de vergrijzing in de beroepsgroep is groot. Van der Made: „Joost is verreweg de jongste. Verder heel veel mannen van mijn leeftijd.” Als Joost niet op tijd álle kneepjes van het vak leert, komt er op gegeven moment een tijd dat er geen steenzetters meer zijn die alles kunnen. En dat brengt ons terug naar de Afsluitdijk, waar Hans van der Made wijst op het gietijzeren beeld Steenzetter. „De achterkant is helemaal glad, van de mensen die er voor de gein achter gaan staan”, gniffelt de steenzetter. Renovatie Eind dit jaar wordt begonnen met de renovatie, waar de met de hand gezette basaltblokken plaatsmaken voor grote, betonnen blokken van zes ton. Een huzarenstukje: want alle blokken staan door middel van sensoren met elkaar in verbinding, waardoor de dijk aldoor in de gaten kan worden gehouden. Het zichtbare werk van vier generaties steenzetters verdwijnt dan. Hans van der Made hoopt dat er ergens nog een stukje van een klassiek basalt-talud te zien zal blijven. „Zodat iedereen met eigen ogen kan zien hoe het er oorspronkelijk uitzag.”