’Erdogan, laat ons met rust’

Songül Imak (49) heeft slecht nieuws. De avond voor dit gesprek liepen de gemoederen hoog op in het Turkse stembureau in haar stad Den Haag. Aanhangers van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan raakten hier bijna slaags met waarnemers van de linkse, pro-Koerdische HDP, de partij waarvoor ook Imak actief is. Het incident is tekenend voor de explosieve sfeer binnen de verdeelde Turkse gemeenschap. Aanstaande zondag hebben in Turkije belangrijke verkiezingen plaats voor parlement en president. Miljoenen Turken in de diaspora, ook die in Nederland, konden al hun stem uitbrengen. Velen van hen kregen dezer dagen de inmiddels beruchte brief in de bus waarin Erdogan Turkse immigranten oproept om te gaan stemmen. Songül Imak haalt de brief van twee kantjes uit haar tas. Haar adres staat erop. Kwaad is ze. „Hoe komen ze aan onze adressen? Ik wil helemaal niet dat die bekend zijn bij Erdogan.” Imak heeft een parlementslid van de HDP meegenomen naar een café in Amsterdam. Nursel Aydogan (58) komt uit Diyarbakir, de grotendeels Koerdische stad in het oosten van Turkije. Zij werd, net als duizenden andere leden van haar partij, opgepakt op beschuldiging van steun aan terrorisme. Veel Turken zien, net als Erdogan, de HDP als de politieke arm van de Koerdische terreurbeweging PKK. Aydogan kreeg gevangenisstraf opgelegd, maar ontkwam naar Duitsland. Tegenwoordig leeft zij in ballingschap in Keulen. Wat haar opvalt? „Dat Erdogan tegenwoordig een zichtbare lange arm heeft in de Nederlandse samenleving in de vorm van de partij Denk. Het is heel gevaarlijk wat zich in Nederland en elders in Europa onder Turken afspeelt. Erdogan vertegenwoordigt de politieke islam en hij probeert de rechtsstaat en democratie in Europese landen te ondermijnen. Vooral via de Turkse moskeeën, die allemaal door de Turkse overheid worden gestuurd.” Nederland zou een voorbeeld moeten nemen aan een land als Oostenrijk, vindt Aydogan, die overigens benadrukt dat zij ’Turks en soennitisch’ is – dus niet Koerdisch. De Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz zet nationalistische Turkse geestelijken uit, omdat die zouden bijdragen aan de radicalisering van gelovigen. Aydogan: „De moskee is geen plek om politiek te bedrijven.” Koray Eren (60) uit Amsterdam, een politiek activist van het eerste uur die eveneens is aangeschoven – maar niet herkenbaar in de krant wil – onderschrijft de woorden van Nursel Aydogan. „De imams in de Turkse moskeeën in Nederland doen gewoon wat Erdogan van hen verlangt”, zegt Eren. „Zij dragen enorm bij aan de polarisering binnen de Turkse gemeenschap en in de Nederlandse samenleving. Turken worden tegenwoordig gegijzeld door de moskeeën. Dat was vroeger veel minder het geval. ” Songül Imak voegt toe: „We zitten tussen twee vuren: aan de ene kant de Turkse nationalisten en islamisten van Denk en aan de andere kant de rechts-populistische partijen, die buitenlanders het liefst het land uit willen zetten. Ik vind al die partijen racistisch.” Eren, die in de jaren 80 als linkse studenten- en vakbondsactivist Turkije ontvluchtte, ondervindt aan den lijve hoezeer er binnen de Turkse gemeenschap een angstcultuur bestaat. „Bij demonstraties, bijvoorbeeld voor de vrijheid van meningsuiting of voor mensenrechten in Turkije, worden we uitgescholden of letterlijk aangevallen. Turkse taxichauffeurs komen intimiderend langsrijden, provoceren ons en maken foto’s. En Turkse winkeliers houden in hun wijk in de gaten wie er kritisch is op Erdogan en sluizen dit door.” Natuurlijk, dit gezelschap behoort tot de Turks-Koerdische oppositie. Vanzelfsprekend zijn zij kritisch op het huidige Turkse regime: HDP-leider Selahattin Demirtas zit nota bene vast in een Turkse gevangenis. Maar ook uit gesprekken met andere Turkse Nederlanders wordt duidelijk hoe diep geworteld de vrees is voor represailles als men kritisch is op Erdogan. Bijna niemand wil met naam en toenaam in de krant. „Ik wil Turkije nog wel in kunnen om mijn familie te bezoeken”, zegt een Turks-Nederlandse sales manager. „Dus ik ga niks zeggen.” De Turkse kwestie toont weer eens aan hoezeer lokale en regionale conflicten meereizen met de immigratie van honderdduizenden nieuwkomers naar Europa; en hoe normaal het is geworden voor veel immigranten om in zogeheten ’transnationale gemeenschappen’ te leven: een been in het land van herkomst, een been in het land van aankomst. Advocate Hülya Elmas in Zaandam vindt dit een onwenselijke situatie. „Ik stem niet bij de Turkse verkiezingen, want ik woon er niet. Waarom zou ik moeten bepalen hoe mensen daar moeten leven? Daarvoor voel ik ook te weinig binding met het land.” Songül Imak is te zeer activist om zich niet met de Turkse politiek te bemoeien. Zij wijst erop hoe belangrijk het is voor de oppositie dat de HDP de (hoge) kiesdrempel haalt van tien procent. „Dan verliest de AK-partij haar meerderheid en ontstaat er een heel nieuwe situatie.” Dat is Nursel Aydogans voornaamste hoop. „Na 24 juni, verkiezingsdag, als Erdogan heeft verloren, keer ik terug naar mijn land”, zegt ze. Koray Eren glimlacht. Het is wensdenken, weet hij. Maar ja, hoop sterft het laatst.