Joint Strike Fighter: Vliegen als een beest

Luchtvaartfotograaf Frank Crebas kon de langsrazende toestellen bijna aanraken toen ze in volle vlucht voor zijn lens kwamen poseren. Vanaf een uitzichtpunt in de Californische Sierra Nevada maakte hij spectaculaire opnamen van het nieuwe nationale speelgoed. Eindelijk kon het toestel zich dan eens van zijn mooie kant laten zien. De voorgeschiedenis van de F-35A Lightning II, eerder bekend als de Joint Strike Fighter, verliep zacht gezegd nogal hobbelig. Veel zat tegen bij de aanschaf en bouw van het nieuwe Nederlandse jachtvliegtuig. De kosten liepen op, software haperde en er werd gefluisterd dat het peperdure toestel logger en trager was dan zijn voorganger. „Inmiddels doet de kist precies wat we ervan verwachten”, zegt luitenant-kolonel Ian ’Gladys’ Knight, commandant van het 323 Test- en Evaluatiesquadron. „Ook tussen vliegers onderling was er best discussie of hij wel hard en hoog genoeg kon. Het is een zware kist en in het begin vlogen we altijd wat voorzichtig. Nu zijn de limieten eraf en merk je pas dat het toestel enorm veel vermogen heeft. De F-16 kan twee zo snel als het geluid en de F-35 heeft een limiet van 1,6 keer de geluidssnelheid. Maar de keren dat ik met de F-16 boven 1,1 Mach heb gevlogen, zijn op de vingers van één hand te tellen. En als je bewapening bij je had, kon je met de F-16 vaak toch niet supersoon vliegen.” Niet perfect Perfect werkt het toestel nog niet. De F-35 is net je telefoon, zegt kolonel Bert ’Vidal’ de Smit. „Die vraagt regelmatig om software-updates. De komende decennia zal dat doorgaan. Maar de grote problemen waar we in het begin tegenaan liepen, zoals een helm die niet goed functioneerde, die zijn opgelost.” Heeft de nieuwe jager dan helemaal geen nadelen? Toch wel. „De schietstoel is behoorlijk wennen”, zegt Knight. „In plaats van één stoelriem heb je opeens vijf riemen en twee touwtjes die vast moeten voor je eenmaal zit.” Er zijn nog meer wensen voor verbeteringen. Op het lijstje staat de mogelijkheid om streaming video uit te kunnen wisselen tussen de piloot en de grond. De Smit is de tweede Nederlandse vlieger op de F-35 en algemeen verantwoordelijke voor de testfase van het nieuwe toestel. Sinds begin dit jaar zijn de Nederlanders de F-35 aan het beproeven in de VS. Vanaf volgend jaar komen er nieuwe toestellen waar de piloten echt op gaan trainen. Voor een goede F-16-vlieger is de overstap niet moeilijk, zegt De Smit. Het vliegen is zelfs wat makkelijker. De uitdaging zit hem in de grote hoeveelheid informatie die de piloot tot zijn beschikking krijgt. De F-35 zit vol sensoren. Het duurt een tijd voor een vlieger daarmee om kan gaan. Eind 2021 moet het zover zijn. Touchscreen Het verschil zie je direct als je instapt. De F-16 zit vol instrumenten en radio’s. De opvolger heeft één glasplaat met een touchscreen als instrumentenpaneel. Ian Knight: „Het kostte dertig tot veertig stappen om de F-16 aan de praat te krijgen. Als je dit vliegtuig aantrekt, zet je twee schakelaars om en dan start de software de motor op.’’ Om uit te vinden of de F-35 geschikt is voor toekomstige missies hebben Nederlandse piloten voor het eerst gevlogen met de jager in ’beast mode’, met alle externe bewapening die het toestel maar kan dragen. Dat is aan de orde bij missies waar de kist zich niet hoeft te verstoppen voor bijvoorbeeld luchtafweerraketten. Normaal verbergt de F-35 zijn bommen en raketten achter luiken in de romp. Zonder uitsteeksels blijft hij grotendeels onzichtbaar op de radar. Die mantel van onzichtbaarheid is voor de piloten erg wennen. Ze wanen zich spoken. De Smit: „Niet dat je er fluitend doorheen vliegt, maar in een gebied met veel dreiging waar je niet overleeft met een F-16, red je het wel met de F-35. Het is de eerste tijd moeilijk om te geloven dat de tegenstander je nog steeds niet heeft gezien. In een F-16 heb ik dat nog nooit meegemaakt. Daar bleef je op afstand en kreeg je al gauw het gevoel: ik moet nu maar eens omdraaien, want er was altijd wel iemand die je in de gaten had. In de F-35 kom je er tot je eigen verbazing achter dat mensen niet weten waar je bent, terwijl jij wel alles weet van het slagveld in de lucht en op de grond.” Ian Knight had dezelfde ervaring tijdens een oefenmissie tegen Nederlandse collega’s. „Wij vlogen in de F-35 in volledige stealth-configuratie. Die jongens op de F-16 kwamen er extreem gefrustreerd uit. Ze hadden ons domweg geen moment opgemerkt.” Sexy beest „Ik vind het een verschrikkelijk sexy beest.” Frank Crebas, die zich sinds de verkoop van Marktplaats kan toeleggen op straaljagerfotografie, beschouwt de F-35’s als fotomodellen. De fotoshoot met laagvliegende toestellen heeft hij maandenlang voorbereid – hij lag er wakker van. Dus daar stond hij dan, na tweeënhalf uur lopen, op een uitzichtpunt in de Californische Sierra Nevada. Er hangt een lichte nevel, maar het zicht is goed en de rust totaal. Totdat de Nederlandse F-35 de stilte komt verscheuren. Het zware toestel, met condenssporen aan de vleugeltips, raast zo dicht langs dat de fotograaf kan zwaaien naar de piloot. Een kick „Als fotograaf maak ik me druk om alle details. Uitzichtpunt Needles Lookout op 2500 meter hoogte had ik al jaren op het oog. Om vier uur ’s middags zou het licht daar optimaal zijn. Ik had een draaiboek gemaakt en aan de hand daarvan maakte de kist passages langs me heen, zodat alle zijden goed zichtbaar zijn. Het geeft een kick als alle puzzelstukjes in elkaar vallen en je het vliegtuig dan voor je lens krijgt.” „Ik ben waarschijnlijk een van de weinigen die dit het mooiste toestel op aarde vindt. Omdat ik er al lang bij betrokken was, ben ik de prachtige rondingen gaan zien. Lomp ten opzichte van de F-16? Ze ziet er zeker wat vetter uit, maar niets kan tippen aan de F-35. Ook van de vliegers hoor ik alleen enthousiaste verhalen. Ik heb nog niemand gesproken die het een stom ding vindt.”