Ig Nobelprijs draait om inhoud en om geestigheid

Kan een kat zowel vloeibaar als vast zijn? Beïnvloedt het contact met een levende krokodil de bereidheid tot gokken? Kunnen eeneiige tweelingen elkaar uit elkaar houden op foto’s? Het is een greep uit de onderzoeksvragen die vorig jaar tot de winst van een Ig Nobel-prijs leidden. Moeliker, de directeur van het Natuurhistorisch Museum, won zelf in 2003 dankzij onderzoek naar homoseksuele necrofilie bij eenden. Leverde hem de bijnaam ‘eendenman’ op, een reputatie als liefhebber van gek onderzoek en tegenwoordig een plek in de jury. Die beoordeelt 9000 nominaties door collega’s van nietsvermoedende wetenschappers, die kans maken op de Ig Nobel-prijs. De tegenhanger van de ‘gewone’ Nobel-prijzen wordt jaarlijks op Harvard uitgereikt. ,,Het werk moet je eerst aan het lachen maken, maar dan aan het denken zetten. En het moet ‘echt’ zijn. Jaarlijks zijn er tien winnaars, net als de echte Nobelprijzen’’, legt Moeliker uit. Nominaties worden angstvallig geheimgehouden en Moeliker wil dan ook niks kwijt over mogelijke Nederlandse winnaars. Door de jaren heen vielen dertien Nederlanders in de prijzen, onder wie dus Moeliker en ook Mirjam Tuk, in 2011. Zag de onderzoekster van de Erasmus Universiteit totaal niet aankomen. ,,Mijn onderzoeksvraag (beïnvloedt blaascontrole de controle van impulsen?) was puur vanuit wetenschappelijke interesse ingegeven. Pas toen collega’s moesten lachen toen ze me met flessen water zagen slepen om het onderzoek uit te voeren realiseerde ik me dat het inderdaad ook een humoristische component had’’, vertelt ze. Dat hebben meer onderzoekers, erkent Moeliker. ,,Maar humor is een belangrijk communicatiemiddel. Het maakt dat wetenschap voor een groter publiek interessant wordt. De vaak opmerkelijke ceremonie op Harvard beschrijft hij als een ‘ingrijpende theaterproductie’ en ‘een kruising tussen Monty Python en The Muppets’. ,,Al reiken echte Nobelprijs-winnaars de awards uit. En het komt maar zelden voor dat iemand weigert.’’ Dat geldt zeker ook voor de Nederlander Mark Dingemanse, die de prijs in 2015 kreeg. Al haalde de onderzoeker van de Radboud Universiteit hem niet op, zegt hij in een gesprek met De Telegraaf. ,,Mijn dochten was toen vijf maanden, en mijn co-auteurs zaten in Spanje en Australië, dus dat maakte het ook lastig voor hen. Bovendien: je moet wel helemaal naar Harvard vliegen.’’ Dingemanse deed onderzoek naar het woord ‘huh’, en ontdekte dat dat in werkelijk elke wereldtaal wel in een bepaalde vorm voorkomt. Het was een bijvangst in een groter onderzoek, maar toch leverde de publicatie in 2013 al een hoop media-aandacht op. ,,Vandaar dat ik ook wel verbaasd was dat we uiteindelijk in 2015 wonnen. Ik kende de prijs wel- in de wetenschap is de Ig Nobel best wel bekend. ‘Wauw, wat leuk’, dacht ik.’’ De mannen stuurden als in ontvangstname een video op met de kortste bedankspeech ooit, vertelt Dingemanse gniffelend. ‘Huh?’, was dat, logischerwijs. De zaal smulde ervan en Dingemanse keek mee op de live-stream. En ja, opnieuw leverde het een hoop publiciteit op. ,,Ik kreeg uitnodigingen voor praatjes in binnen- en buitenland, mocht zelfs een TED Talk houden. En in 2016 zijn we in Scandinavië op tour geweest. Best bizar, maar daar leeft die prijs veel meer. Het is mooi dat je daarvoor over taal als wetenschap kan vertellen. Op een leuke manier natuurlijk.’’ En levert het financiëel nog wat op? ,,Dat kan ik niet met zekerheid zeggen, maar stel dat ik de prijs nooit had gehad, dan had ik de maatschappelijke weerklank van mijn onderzoek niet kunnen bewijzen. Dus het helpt zeker’’, zegt Dingemanse. Moeliker vult aan: ,,Het is niet voor niets dat communicatieafdelingen van universiteiten tegenwoordig steeds vaker nomineren. En we zien ook steeds meer zelfnominaties. Maar die winnen eigenlijk nooit.’’ Tuk vermoedt achteraf zelfs meermaals te zijn genomineerd. Ze twijfelde geen moment over de acceptatie van de prijs. ,,De prijs is in het verleden gewonnen door een aantal van de meest vooraanstaande mensen in mijn vakgebied, namelijk marketing. Dus ik heb het altijd vooral gezien als een erkenning van creativiteit en originaliteit’’, zegt Tuk, die de toch al niet geringe media-aandacht voor haar onderzoek zag groeien. ,,Al blijft het toppunt dat mijn naam en onderzoek zijn genoemd in een aflevering van The Big Bang Theory.’’