Ex-terrorist Jason Walters (33): ’Ik wil het jihadisme bestrijden’

Jason Walters – petje, bril, bedachtzaam in z’n formuleringen – zegt de banden met zijn vroegere, terroristische milieu volledig te hebben verbroken. Walters houdt zich, sinds zijn vrijlating in 2013, bezig met de analyse van jihadisme en radicalisering. De denktank voor veiligheidsvraagstukken, Globsec, waarschuwde deze week dat veroordeelde jihadisten, die over enkele jaren vrijkomen, een gevaar vormen voor de samenleving. Zij zouden in gevangenschap nog verder radicaliseren. Door veel te lezen en te studeren in de gevangenis bent u zelf gederadicaliseerd. Deelt u de mening van Globsec? „Ja, jihadisten die vast hebben gezeten zijn vaker níet dan wel gederadicaliseerd. In de gevangenis hebben ze nieuwe netwerken kunnen opbouwen en de tijd gehad om na te denken over de fouten die ze maakten waardoor ze zijn opgepakt. Daarnaast hebben ze door contacten met andere jihadisten, hun ’broeders’, nieuwe zaken kunnen leren. Ze komen er slimmer uit dan ze naar binnen gingen.” Welke aanpak kan leiden tot een succesvolle deradicalisering van jihadisten? „Het is een illusie om te denken dat jihadisten deradicalisering kan worden opgelegd. Uiteraard kunnen mensen veranderen en uit de beweging stappen, maar dit gebeurt tot nog toe altijd uit eigen beweging, zonder interventie van buitenaf. De kans is zelfs groot dat pogingen om deradicalisering op te leggen hen juist radicaler maken omdat ze die zullen zien als een aanval op hetgeen hen het meest dierbaar is: hun geloof.” Begrijpen onze overheden wat er gaande is in de wereld van de radicale islam? „Er is een enorm gebrek aan inzicht in de ware aard van het moslimextremisme. Nog te vaak overheerst de visie dat dit ontspoorde of kansarme jongeren zijn, die door een gesprek met een imam weer op het rechte pad kunnen worden gebracht. Daarnaast wordt de rol van religie niet goed begrepen door seculiere bestuurders en wetgevers. Gevangenschap wordt door jihadisten bijvoorbeeld gezien als een beproeving, als een test voor hun geloof.” Heeft de radicale islam overlappingen met de georganiseerde criminaliteit? Moeten wij een ’gangsterislam’ vrezen? „Jihadisten onderhouden contacten met het criminele milieu om bijvoorbeeld aan wapens te komen. Ook geloven jihadisten dat de toe-eigening van het bloed en het geld van ongelovigen ’halal’ is, dat wil zeggen dat het is toegestaan om niet-moslims of afvallige moslims te vermoorden en hun bezit te stelen. Daarnaast rekruteert een groep als Islamitische Staat actief criminelen met een islamitische achtergrond. Hen wordt beloofd dat hun zondes worden kwijtgescholden als ze participeren in de jihad. Ze hoeven daarvoor niet eens de criminaliteit op te geven; opbrengsten uit criminaliteit worden ’halal’ gemaakt als ze een deel ervan doneren aan de jihad. Daardoor kunnen moslimcriminelen met een zuiver geweten blijven deelnemen aan criminaliteit.” Is IS verslagen? „Nee. Ofschoon de groep bijna 98% van zijn grondgebied heeft verloren, is IS erin geslaagd te transformeren tot een guerrilla-beweging. De groep is niet uit elkaar gevallen en heeft de interne discipline en cohesie weten te bewaren. De strijders die het overleefd hebben, hebben inmiddels veel oorlogservaring. Uit recente schattingen van het Pentagon blijkt ook dat de groep erin is geslaagd een aanzienlijk deel van zijn verloren mankracht te vervangen. Ook financieel is de groep nog gezond. Bovendien heeft IS succesvol weten uit te breiden naar gebieden buiten Irak en Syrië, zo is de groep actief in Afghanistan, de Filipijnen, de Sahel, Nigeria, Jemen, Libië en Somalië.” Wat moeten we doen met de familieleden van jihadisten, onder wie ook uw schoonzus en haar kinderen? „Volwassen die er zelf voor kozen om naar het kalifaat te vertrekken, moeten berecht worden in het land waar zij hun misdaden pleegden. Het zijn immers in eerste instantie Irakezen en Syriërs die hebben geleden onder de terreur van de jihadisten. Dat is ook om praktische redenen noodzakelijk: het bewijsmateriaal is daar en ook mogelijke getuigen komen uit de regio. De kans is erg groot dat ze hier als ze terugkomen niet veroordeeld kunnen worden wegens gebrek aan bewijs. Een uitzondering geldt voor kinderen die door hun ouders zijn meegenomen. Kinderen dragen geen morele verantwoordelijkheid voor hun aanwezigheid in het kalifaat en zijn de facto door hun ouders ontvoerd. Hoewel er risico’s kleven aan het terughalen, is het wel een groep waar de samenleving zich hard voor kan maken en die een tweede kans verdient.” Het salafisme wint aan populariteit, ook in ons land. Kan de ultra-orthodoxe beleving van de islam samengaan met onze westers-liberale kernwaarden? „Het is moeilijk in te zien hoe het salafisme samen kan gaan met die kernwaarden. Salafisme is gebaseerd op de verwerping van ongeloof. Salafisten verwerpen het secularisme, ze mogen niet omgaan of vrienden zijn met ’ongelovigen’, ze mogen niet deelnemen aan niet-islamitische tradities of gebruiken – zoals het vieren van verjaardagen of Kerstmis – en ze trachten door middel van dawah – zending – en jihad de samenleving te islamiseren. Er is binnen het salafisme geen erkenning van de autonome individualiteit omdat de islam vereist dat de mens zich compleet en totaal aan God onderwerpt. Daarmee staat het volledig haaks op de uitgangspunten van onze samenleving en is een botsing van waarden en uitgangspunten onvermijdelijk.” Wat vindt u van de analyse dat jihadisten vooral worden gerekruteerd onder jongeren, die het sociaal-economisch moeilijk hebben? Zou verheffing uit armoede kunnen helpen hen in het juiste spoor te houden? „Ik denk dat aan die analyse te veel waarde wordt toegekend. Armoede kan uiteraard een rol spelen: in arme landen sluiten veel jonge mannen zich bij de jihadisten aan omdat ze bij hen meer verdienen dan wat ze elders kunnen krijgen. Maar in een land als Nederland gaat dit minder op. De redenen dat mensen zich hier tot het jihadisme aangetrokken voelen, ligt in andere zaken: de aantrekkelijkheid van die ideologie, de opwinding van de strijd, het geloof aan het voorfront van de geschiedenis te staan, het verlangen naar martelaarschap.” Hebt u nog contact met uw vroegere vrienden? „Nee, ik heb de banden met iedereen uit de jihadistische scene jaren geleden verbroken. De enigen met wie ik contact heb zijn mensen die, net als ik, volledig uit de beweging zijn gestapt en zijn gederadicaliseerd. Het is moeilijk een goede inschatting te maken van de leden van de voormalige Hofstadgroep. Een groot deel is uitgezet naar Marokko. Sommigen hebben, naar het zich laat aanzien, hun leven in stilte opgepikt. Anderen, zoals Ismael Akhnikh, zijn naar IS vertrokken. En een derde groep is in Nederland nog actief in de jihadistische scene. Denk aan Bilal Lamrani, Samir Azzouz en Nadir Adarraf.” Hoe gaat u om met uw spijt over die radicale periode? „Ik heb de agenten die ik heb verwond per brief mijn excuses aangeboden. Ik heb ook gevraagd om een ontmoeting om hen persoonlijk mijn excuses aan te kunnen bieden. Ze hebben laten weten daar geen behoefte aan te hebben. Die uitnodiging blijft uiteraard openstaan. Daarnaast probeer ik zaken goed te maken door een constructieve rol te spelen. Het verleden kan helaas niet ongedaan worden gemaakt. Wat ik wél kan doen, is bijdragen aan een betere toekomst. Radicalisering is een probleem dat in steeds grotere mate een bedreiging vormt voor het sociaal-politieke weefsel van onze samenlevingen, nog los van de destructie die het op kleinere schaal – onder de slachtoffers en hun directe omgeving – teweeg brengt. Ik denk dat dit voor mij de enige manier is om het verleden goed te maken: door mij in te zetten voor het bestrijden van dit kwaad.” JASON WALTERS Jason Walters (1985) wierp in november 2004, tijdens een belegering door een antiterreur-eenheid in het Haagse Laakkwartier, een granaat naar de politie en verwondde daarbij vijf agenten, van wie twee ernstig. Walters was lid van de Hofstadgroep, waarvan ook Mohammed Bouyeri, de moordenaar van Theo van Gogh, deel uitmaakte. Hij is zoon van een Nederlandse moeder en een Amerikaanse vader. Walters bekeerde zich als puber tot de islam, hij radicaliseerde en probeerde onder meer zich aan te sluiten bij de Taliban. Walters werd veroordeeld tot vijftien jaar gevangenisstraf, waarvan hij er negen uitzat. In de gevangenis deradicaliseerde hij. Walters studeerde dit jaar af aan de Universiteit van Leiden in Crisis and Security Management. Hij werkt nu als analist bij Blue Water Intelligence. Walters hoopt op het thema jihadisme en radicalisering te promoveren. Walters’ jongere broer Jermaine sloot zich aan bij IS en kwam in 2015 om het leven. Jermaines vrouw en kinderen bevinden zich waarschijnlijk nog in Syrië. GEVAAR Nationaal Coördinator Dick Schoof maakt zich zorgen over terreurveroordeelden die de komende jaren vrij komen. In Frankrijk gaat het tot 2020 om 115 personen, in Groot-Brittannië dit jaar om tachtig man. Ook in Nederland komen extremisten vrij. Veroordeelden als Samir A. en Azzedine C. lopen al vrij rond. Schoof wil dat vrijgelaten polderjihadisten goed in de gaten worden gehouden. „Als ze een risico vormen voor de nationale veiligheid, hebben onze inlichtingen- en veiligheidsdiensten mogelijkheden om daarop te acteren. Deze jongens kunnen een ideologische inspirator zijn voor een nieuwe lichting jihadisten.” Veel jihadisten radicaliseren verder in gevangenschap, blijkt uit onderzoek.