Defensieminister Bijleveld deed de onthulling op een persconferentie met directeur Onno Eichelsheim van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en de Britse ambassadeur Peter Wilson. Van de openbaarmaking van de onderscheppingsoperatie moet een signaal uitgaan. „Rusland moet stoppen met deze operaties!”, verklaarde Bijleveld, die zei ’trots’ te zijn op de MIVD.

Ambassadeur ontboden

Inmiddels is de Russische ambassadeur ontboden op het ministerie van Buitenlandse Zaken, waar hem opheldering is gevraagd en hem te verstaan is gegeven dat Nederland dergelijke aanvallen niet accepteert. De NAVO heeft zich inmiddels solidair verklaard en Rusland opgedragen te stoppen met de ’schaamteloze pogingen om het internationale recht en instellingen te ondermijnen’. De Amerikanen hebben dankzij inlichtingen van de MIVD vandaag zeven Russische hackers kunnen aanklagen.

De Tweede Kamer heeft de Russische aanvalspoging unaniem veroordeeld. De coalitiepartijen willen dat de Europese sanctielijst voor Rusland wordt uitgebreid, te beginnen met de vier spionnen. Dat wil zeggen dat hun buitenlandse tegoeden worden bevroren en ze niet meer naar Europa mogen reizen. Nog voor het herfstreces komt er een Kamerdebat.

Deze spionnen zijn ons land uitgezet

Op 10 april arriveerden vier Russische inlichtingenofficieren in Nederland op een diplomatiek paspoort. Al snel bleek dat ze verkenningen uitvoerden voor een hackoperatie op de OPCW. De organisatie deed op dat moment onderzoek naar de zenuwgasaanval op de Russische ex-spion Skripal in het Britse Salisbury.

Op vrijdag de 13de parkeerden de vier op de parkeerplaats van het Marriothotel hun gehuurde Citroën C3 naast het kantoor van de OPCW. De kofferbak van de auto zat volgestopt met hackapparatuur: een signaalversterker, antennes, een Wifi-netwerk en meerdere telefoons. De accu voor de apparatuur hadden ze in Nederland gekocht.

Toen de apparatuur actief werd, ontstond een ’directe dreiging’, zegt MIVD-directeur Eichelsheim. Toen is besloten de operatie te verstoren.

Taxibon

De vier werden staande gehouden en begeleid naar Schiphol, waar ze het vliegtuig terug naar Moskou namen. Hun spullen moesten ze achterlaten. Eén van de spionnen had nog een taxibon bij zich van een rit tussen het kantoor van de geheime dienst GROe in Moskou naar het vliegveld.

MH17

De laptop van één van de spionnen bleek ingelogd geweest bij een hotel in de Maleisische hoofdstad Kuala Lumpur op het moment dat daar onderzoekers rond de aanslag op MH17 samenkwamen. Maleisië werkt als een van de getroffen landen samen met Nederland in het opsporingsteam.

Zwitserland

’Nader inlichtingenonderzoek’ heeft volgens de MIVD uitgewezen dat de Russische inlichtingenofficieren van plan waren om naar Zwitserland door te reizen om daar ook een cyberaanval uit te voeren. Het viertal had treinkaartjes gekocht voor een reis richting het Zwitserse Spiez, waar een OPCW-laboratorium staat voor onderzoek naar chemische wapens. Daar zijn ze nooit aangekomen.

De genoemde laptop blijkt eerder aanwezig geweest bij het hoofdkantoor van dopingagentschap WADA in het Zwitserse Lausanne. Officials van het IOC zijn daar slachtoffer geweest van een cyberaanval, zo vertelde de Britse ambassadeur. Rusland heeft het nodige te stellen met het agentschap vanwege een dopingschandaal onder Russische olympische sporters.

Waarom niet gepakt?

Op de vraag waarom de vier niet door justitie vervolgd worden, zegt MIVD-directeur Eichelsheim: „Het was geen politieonderzoek. Snelheid was geboden. We hebben ervoor gekozen de actie te verstoren en de mannen uit te begeleiden richting Moskou.” Het Openbaar Ministerie doet nog wel een onderzoek. Ook het onderzoek van de inlichtingendiensten loopt nog.

Dat het viertal op een diplomatiek paspoort reisde, was overigens niet de reden van arrestatie af te zien. Omdat de paspoorten niet bij Buitenlandse Zaken waren geregistreerd, gold de diplomatieke onschendbaarheid niet. Arrestatie had evenwel weinig zin gehad, aangezien het delict feitelijk nog niet was gepleegd.

’Minachting’

Eichelsheim vindt de Russische aanval op de OPCW getuigen van ’minachting’ voor de organisatie, zo zei hij tijdens de persconferentie.

Fancy Bear

De Britse ambassadeur Wilson dankte de MIVD voor de ’briljante’ wijze waarop ze de cyberaanval op de OPCW heeft verstoord. Het wordt volgens Wilson tijd dat de schimmige methodes van de GROe ’aan het daglicht wordt blootgesteld’. Hij ziet in het Russische optreden een patroon. Volgens Wilson maakt de groep die in Den Haag werd betrapt deel uit van hetzelfde hackerscollectief van de Russische overheid (Fancy Bear, ook wel APT28) die verantwoordelijk was voor cyberaanvallen op de Democratische Partij en het Witte Huis.

Minister Bijleveld benadrukte dat het de taak van ons land is de OPCW, dat gelegen is op Nederlands grondgebied, te beschermen. „Die verantwoordelijkheid moeten we waarmaken. We zetten de schijnwerper op de ondermijnende cyberoperaties van de GROe. Wie geven hier een duidelijk signaal mee af: Rusland moet hier mee ophouden.”

Russische reactie

De Russen ontkennen alles en noemen het verhaal ’fantasie’. „Er is sprake van een desinformatiecampagne die Russische belangen schade moet toebrengen”, is de reactie van het persbureau Tass.

Britse geheime dienst

Donderdagochtend maakte de Britse overheid al bekend dat volgens haar de Russische dienst achter serieuze cyberaanvallen zit op bedrijven in Rusland en Oekraïne, de Amerikaanse Democratische partij, een Engels tv-station en op de computers van anti-dopingagentschap WADA. Rusland zou proberen westerse democratieën te ondermijnen.

De Britse autoriteiten kregen bijval van bondgenoten Australië en Nieuw-Zeeland. De Australische regering stelde dat is vastgesteld dat de Russische strijdkrachten en de GROe zich schuldig maken aan „kwaadaardige cyberactiviteiten.” Australië zou daar zelf niet „noemenswaardig” door getroffen zijn, maar het land sluit zich toch aan bij „internationale partners” die kritiek uiten op de Russen.

Onze parlementair verslaggever Niels Rigter volgde de persconferentie via Twitter.