Peking dwingt islamitische Oeigoeren met harde hand in het gareel

Parwena weet niet waarom haar broers naar een heropvoedingskamp moest. Er staan tranen in haar ogen. Parwena is niet haar echte naam, het betekent zusje. Mogelijk kwam haar familie op een zwarte lijst terecht nadat een deel van de familie naar het buitenland verhuisde. „Dat zou kunnen”, zegt ze. Haar ogen flitsen heen en weer. Houdt iemand in het zonovergoten, gemoedelijke wijkje haar in de gaten? Parwena’s familieleden zijn enkelen van de „tienduizenden tot een miljoen Oeigoeren” die in zogenaamde heropvoedingskampen in de West-Chinese provincie Xinjiang verblijven. Een VN-comité riep deze zomer op tot hun vrijlating. Volgens andere tellingen zou het gaan om zo’n drie miljoen mensen die verplicht ’heropgevoed’ worden. In de kampen moeten gedetineerden de islam afzweren, trouw aan de Communistische Partij en aan China zweren en patriottische liederen uit hun hoofd leren, zo vertelden ooggetuigen. Sommigen vertelden ook dat ze honger en vernederingen moesten doorstaan. De kampen zijn een nieuw dieptepunt in de onderdrukking van de Oeigoerse minderheid. In de provincie Xinjiang, waar verreweg de meeste Oeigoeren wonen, heeft de politie het voor het zeggen. In de stad Kashgar is zijn vier op de vijf inwoners van Oeigoerse afkomst. Aan het veiligheidsapparaat is daar niet te ontkomen. Bijna ieder gebouw is afgezet met prikkeldraad. Op ieder kruispunt knipperen de lichten van mobiele politiebureautjes, en overal lopen agenten met helm, scherfvest, schild en wapenstok. Een burgerbrigade loopt met zware houten knuppels door de straten. Er waren zoveel nieuwe, vooral ongeschoolde banen in de veiligheidssector, dat de politie Oeigoeren in moest schakelen. Nu sommeren Oeigoerse bewakers bij controlepoortjes andere Oeigoeren om hun tassen te openen, ze scannen hun identiteitskaart terwijl een camera met gezichtsherkenning de identiteit nog eens dubbel controleert. Niet-Oeigoeren mogen doorlopen. Onder een luifel met het logo van techbedrijf Huawei houden politieagenten voorbijgangers aan. Met een klein apparaatje controleren ze telefoons op ’illegale software’, zoals Whatsapp of een VPN om de censuur te omzeilen. Veel Oeigoeren hebben voor de zekerheid een ouderwetse telefoon waarmee ze alleen kunnen bellen. De discriminatie is nodig voor de veiligheid van de regio, zegt de Chinese regering. Xinjiang heeft een lange geschiedenis van separatisme. De Oeigoeren, die veel weg hebben van de Turkse volk, eisten lang een eigen staat. Maar de islamitische minderheid voelt zich ook al langer achtergesteld ten opzichte van andere Chinese minderheden. In 2009 stierven zeker tweehonderd mensen bij rellen in de hoofdstad Urumqi waarna de beveiliging in de regio werd aangescherpt. Dodelijke aanslagen volgden, onder meer op een station in Kunming en op het Plein voor de Hemelse Vrede in Beijing. De nieuwe partijbaas Chen Quanguo, die met zijn veiligheidsformule eerder groot succes had in Tibet, draaide sinds zijn aanstelling in 2015 de duimschroeven verder aan. Veel Chinezen zien er geen kwaad in. Molly komt uit de oostelijke stad Suzhou, en is met haar ouders op vakantie. De onveiligheid in Xinjiang valt haar alles mee. Met al die religies heeft ze ’geen probleem’, vertelt ze in de centrale Id Kah moskee. De politiecontroles vindt ze prima: „ik hoef alleen mijn id-kaart te laten zien.” Verder wil ze er niets over zeggen. „Dat is politiek.” China doet kritiek van de VN en recent ook van de Verenigde Staten, af als bemoeienis met een binnenlandse aangelegenheid. „Natuurlijk is van de 100 mensen met 99 niets aan de hand, maar die ene is gevaarlijk”, zegt Jingjing, een medewerker van het propagandabureau in de stad Yining. „We proberen mensen met gevaarlijke ideeën opnieuw op te voeden met behulp van socialistische propaganda.” Volgens Lingling zijn ’studenten’ vrij om te komen en gaan wanneer ze willen. In werkelijkheid is het stil in de straten van Kashgar. Huisdeuren zijn vergrendeld en verzegeld. Op andere deuren prijkt een rood bordje: ’vreedzaam huishouden’. China wil de culturele diversiteit vieren, maar de islam mag niet meer zijn dan een cultureel fenomeen. In Kashgar dragen alleen écht oude mannen nog een baard of een sik. Halve manen zijn van lege moskeeën gesloopt. In de gebedsruimte van de Id Kah moskee hangt een grote foto van president Xi Jinping die de hand van een lokale imam schudt. De Islam en de Communistische Partij kunnen het goed vinden, maar Xi Jinping blijft de baas, luidt de boodschap. Onder de foto trekt een medewerker zijn mond in een scheve glimlach. Vindt hier een vrijdaggebed plaats? Hij weet het niet. „Ik ben hier alleen voor de toeristen.” Horen de agenten in burger - altijd binnen gehoorsafstand- dat hij wél antwoord op de vraag weet, dan loopt hij gevaar. Uit een recent rapport van mensenrechtenorganisatie Human Right Watch blijkt dat een Oeigoer alleen al door te bidden of vóór zonsopgang te eten in een kamp terecht kan komen. Parwena’s handen trillen als ze haar zoemende telefoon uit haar zak haalt. Haar man heeft een baan die hopelijk belangrijk genoeg is om hem uit detentie te houden, vertelt ze. Nu waarschuwt hij haar: met buitenlanders praten is te gevaarlijk. Zonder afscheid te nemen maakt ze zich uit de voeten.