Nog altijd sporen van linkse sympathieën in schoolboeken

„Auteurs van schoolboeken lopen op eieren”, zegt Pieter Fock van schoolboekenuitgeverij ThiemeMeulenhoff. „En de docenten die ze gebruiken ook. Dat komt doordat leerlingen mondiger zijn geworden. Zegt een docent iets verkeerd, dan hangt er meteen een ouder aan de lijn of er ligt een mail bij de directie.” En het zijn niet alleen ouders die aan de bel trekken als de invalshoek van een onderwerp ze niet bevalt. Soms staan er lobbygroepen bij de uitgeverij op de stoep. „Als het om het slavernijverleden gaat, melden zich hier belangengroepen. We hebben zelfs een delegatie uit Zuid-Korea gehad die een punt wilde maken.” Zijn collega Falco Zwinkels bij Malmberg kent die Koreaanse campagne ook. Hij herinnert zich ook klachten van Likoed Nederland en van Turkse organisaties die aandrongen op een andere omschrijving van de Koerdische kwestie. Leidt al die druk tot ’linkse’ schoolboeken? Volgens Pieter Fock, uitgever aardrijkskunde, geschiedenis en mens en maatschappij, niet. Hij meent dat schoolboeken tegenwoordig gebalanceerder zijn dan vroeger. „Natuurlijk blijft de tijdgeest altijd gevangen in een schoolboek. Dat zie je ook aan de kapsels op foto’s en aan het woordgebruik. Maar zonder dat daar al te veel op is gestuurd, zoeken uitgevers en auteurs de neutraliteit op. Ook om commerciële redenen, want we willen geen klanten vervreemden. De lesmethode is neutraal, het eventueel inkleuren is daarna aan de docent of de school.” Terreur Twaalf jaar geleden sloegen veel schoolboeken nog duidelijk een linkse toon aan. Dat was in elk geval de conclusie van weekblad HP/De Tijd, dat tientallen lesboeken uit de gammavakken tegen het licht hield. Leerlingen werd destijds ingepeperd dat progressief goed was: ’Linkse partijen vinden dat de overheid iedereen zo veel mogelijk kansen moet geven. Niet iedereen kan op eigen kracht zichzelf onderhouden’, stond in een oud schoolboek. Een partij als de VVD daarentegen liet volgens een andere methode arme mensen aan hun lot over: ’Wie het zelf niet kan, heeft pech’. Als je deze methoden mocht geloven, was Amerika slecht, Afrika zielig, het bedrijfsleven crimineel en het milieu niet meer te redden. De multiculturele samenleving had uitsluitend mooie kanten. Problemen met criminele allochtone jongeren? Dat was iets van lang geleden, toen ’veel Surinaamse, Antilliaanse, Turkse en Marokkaanse jongens in aanraking zijn gekomen met de politie. Dit heeft een negatieve invloed op de beeldvorming rond allochtonen gehad.’ In de maatschappijleer-methode Impuls werd terreur goedgepraat: ’sommige terroristen vinden dat de rijke westerse landen de arme landen verschrikkelijk onderdrukken en plaatsen daarom bommen bij westerse ambassades of westerse bedrijven’. Osama bin Laden klonk zo bijna als Robin Hood. Evenwichtig Anno 2018 zijn schoolboeken door de bank genomen veel genuanceerder. Na het doorspitten van de stapel moderne methoden blijkt dat teksten over heikele thema’s rond godsdienst, maatschappijleer en aardrijkskunde doorgaans evenwichtig zijn. De auteurs belichten thema’s vanuit alle perspectieven: links, rechts, populistisch, zonder leerlingen een mening op te dringen. Toch vertonen sommige auteurs een milde afwijking naar links. Een methode springt eruit: Thema’s Maatschappijleer. Goed voor dertig procent marktaandeel op de havo. De methode schotelt leerlingen teksten voor van een vegetariër, rapper Typhoon (’etnisch profileren deugt niet’), de zichzelf ’linkse kabouter’ noemende Floortje Dessing en Marianne Thieme van de dierenpartij. Er zijn ook bronnen uit rechtse hoek – zoals PVV-leider Geert Wilders. Maar bij hem lijkt de haast om er een links geluid tegenover te zetten groter dan andersom. Bij progressieve sprekers worden leerlingen vaker aangemoedigd om argumenten te geven die het betoog ondersteunen. Zoals bij een links pleidooi over de invoering van een basisinkomen. ’Bedenk voor zowel linkse stemmers als rechtse stemmers een argument voor het basisinkomen.’ Pruik-grap In een andere opdracht moeten leerlingen beargumenteren waarom de pruik-grap van voetbalanalist René van der Gijp schadelijk is voor de beeldvorming rond transgenders. De stelling dat de schade misschien wel meevalt, hoort niet tot de opties. Leerlingen moeten het begrip ’socialisatie’ verwerken in hun pleidooi. Integratie is vooral een proces waarbij zowel de autochtone bevolking als de nieuwkomers een stapje moeten zetten, wordt de leerlingen voorgehouden. ’Op het moment dat mensen accepteren dat veranderingen definitief zijn, is het mogelijk om samen te proberen er iets goeds van te maken’. Een lesopdracht rond dit thema: beschrijven op welke manier onder meer anti-Pietactivisten Sylvana Simons en Sunny Bergman bijdragen aan de integratie. Volgens filosoof Sebastien Valkenberg, die promoveert op het onderwerp politieke correctheid, bevatten dit soort teksten en opdrachten een zekere nestgeur die bij GroenLinks, D66 en bestuurlijk Nederland te ruiken is. Het eenzijdig laten beargumenteren van stellingen riekt naar het voorsorteren op een bepaalde mening, vindt hij. Terwijl het onderwijs vooral vaardigheden moet bijbrengen. „Rust leerlingen goed uit om te komen tot een kritisch oordeel.” Islam De meeste schoolboeken scoren wat dat betreft een ruime voldoende. Maar het blijft bij gevoelige onderwerpen balanceren op het scherp van de snede. Vooral rond het thema islam lijken schoolboekenauteurs heikele punten soms uit de weg te gaan. Het lesboek Wereldreligies in Nederland benoemt weliswaar het feit dat de profeet Mohammed ’honderden joden liet terechtstellen’, maar draait elders om de hete brij heen. Zo staat er dat het Mohammed ’in het persoonlijke leven goed ging’ toen hij trouwde met Aisja, die ’de lievelingsvrouw van Mohammed’ werd en ’de enige vrouw die hem durfde tegen te spreken’. Dat klinkt geëmancipeerd, maar dat deze vrouw zeven was toen het huwelijk werd gesloten en negen toen het werd geconsumeerd, staat er dan weer niet. De positie van de vrouw is niet het enige hete hangijzer. Ook bij het onderwerp jihad kiezen auteurs voor sussende taal. Geschiedenis Werkplaats (vmbo/havo) meldt dat ’jihad’ in de tijd van Mohammed ook een ’innerlijke strijd om goed moslim te zijn’ betekende. Maar die vredelievende variant is pas in de negentiende eeuw opgekomen in een poging de islam te verzoenen met de moderne tijd. Er zijn geen geloofwaardige aanwijzingen dat Mohammed ook al zo’n filosofische opvatting van de heilige oorlog had, stellen deskundigen. Het boek Vrij zicht op islam gaat gevoelige aspecten van dit geloof niet uit de weg. Zaken als vrouwenbesnijdenis, de sharia, Erdogan, jihad en rechtsongelijkheid in de islam krijgen ruime aandacht. Twintig jaar geleden was zo’n lesboek waarschijnlijk nog als ’stigmatiserend’ ervaren. Scherpe kantjes Toch lijkt ook Vrij zicht af en toe scherpe kantjes te willen bijvijlen. De moord op Theo van Gogh was geen terreuraanslag, oordelen de auteurs - ondanks dat de rechter de aanslag wel degelijk als terrorisme betitelde. Volgens het boek was het de schuld van ’een klimaat van angst en achterdocht’ waardoor deze ’confronterende gebeurtenis’ alsnog werd ondergebracht in het hokje terreur. Er zijn meer voorbeelden van het enigszins verfraaien van het verleden. Vroeger was de islamitische cultuur ver verheven boven de Europese, is het beeld dat wordt opgeroepen. Op illustraties zien we islamitische geleerden omringd door allerlei wiskundige, medische en wetenschappelijke attributen. ’17e-eeuws’, volgens het boek. In werkelijkheid gaat het om vervalsingen uit de 20e eeuw. Desgevraagd reageert de uitgever geschrokken: hij zal scholen waarschuwen en in de nieuwe druk worden beide illustraties vervangen. Hij benadrukt dat hij een evenwichtig boek heeft willen maken. Een schoolboek schrijven moet soms voelen als koorddansen. ,,We hebben het er veel over met onze auteurs hoe je iets opschrijft’’, zegt Zwinkels. ,,We zijn er erg alert op. Het onderwijs ligt onder een vergrootglas en via social media kan een kwestie snel escaleren.’’