Treurig record voor Rutte III: stortvloed aan moties van wantrouwen en afkeuring

Nog nooit kreeg een kabinet zoveel moties van wantrouwen of afkeuring aan de broek als het demissionaire kabinet-Rutte III. Het ’record’ zorgt ervoor dat hoogleraren zich afvragen of het politieke paardenmiddel niet al te gemakkelijk van stal wordt gehaald. Met 36 moties van wantrouwen en 15 moties van afkeuring valt het kabinet-Rutte III een twijfelachtige eer ten deel. Nog nooit werd er vanuit de Kamer zo vaak gezwaaid met een politieke gele of rode kaart. Dat blijkt uit gegevens die zijn verzameld door het Parlementair Documentatie Centrum (PDC), dat is verbonden aan de Universiteit Leiden. Hiervoor was het kabinet-Rutte II met 26 moties van wantrouwen en 2 van afkeuring de ’koploper’. Uit de gegevens van het PDC blijkt dat het gebruik van het zwaarste politieke middel de laatste vijftien jaar in zwang is gekomen. Ter illustratie: de kabinetten Drees I (1951-52) tot en met Balkenende III (2006-07) kregen allemaal bij elkaar opgeteld 16 keer een motie van wantrouwen voor de voeten geworpen. Standaard Er zijn meerdere verklaringen voor dat toenemende gebruik. Volgens Bert van der Braak, verbonden aan het PDC en hoogleraar politicologie aan de Universiteit Maastricht, wordt het vertrouwen tegenwoordig sneller opgezegd. „Er zijn partijen die het heel veel doen, bijna standaard als er iets gebeurt”, zegt hij. Hij noemt bijvoorbeeld de PVV, de partij die grossiert in moties van wantrouwen. Het valt in de cijfers dan ook op dat het kabinet-Rutte I, waar de PVV gedoogsteun aan verleende, er een stuk minder om de oren kreeg. Van der Braak noemt ook nog de SP. „Ze doen het waarschijnlijk in de wetenschap dat het bijna kansloos is”, zegt hij over die partijen. „Het is alleen om naar de achterban kenbaar te maken dat het wantrouwen wordt uitgesproken.” Ook Carla van Baalen ziet hoe de motie van wantrouwen steeds vaker wordt gebruikt. De directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis en hoogleraar aan de Radboud Universiteit zegt over het middel: „Het is meer een profileringsinstrument van de oppositie.” Ze wijst ook op een andere reden voor het toenemende aantal moties van wantrouwen: de veranderende definitie daarvan. „Vroeger stond een motie van afkeuring gelijk aan een motie van wantrouwen”, legt ze uit. „Als een motie van afkeuring werd ingediend en aangenomen, leidde dat tot aftreden. Omdat daarmee de vertrouwensregel werd geactiveerd.” Uit de cijfers van het PDC blijkt ook dat de motie van afkeuring in de tweede helft van de vorige eeuw vaker werd gebruikt, maar nog lang niet zo vaak als de moties van wantrouwen in de afgelopen jaren. De motie van afkeuring komt steeds minder vaak voorbij. Van Baalen: „Dat is een interessante ontwikkeling van de laatste tijd, dat de Kamer nadrukkelijk aangeeft dat het in dat geval slechts afkeuring is, geen wantrouwen.” Afghanistan Die discussie werd onlangs nieuw leven ingeblazen tijdens het debat over de situatie in Afghanistan. Tegen zowel Sigrid Kaag (toen minister van Buitenlandse Zaken) als Ank Bijleveld (toen minister van Defensie) werd een motie van afkeuring aangenomen. Kaag besloot dat het voor haar reden was om op te stappen. Ze had afgelopen voorjaar, toen ze zelf na de ontspoorde formatie een motie van afkeuring tegen premier Mark Rutte indiende, immers gezegd zelf af te treden na zo’n uitspraak van de Kamer. CDA’er Bijleveld wilde wel blijven zitten, maar trad een dag later, onder druk van haar partij, alsnog af. Dat een motie van wantrouwen of afkeuring, zoals in bovenstaande voorbeelden, wordt aangenomen, gebeurt overigens zelden. Van der Braak legt uit waarom: „Er zijn diverse bewindspersonen die eigenlijk al uit het verloop van debat concludeerden niet voldoende vertrouwen meer te hebben van de Kamer, dus die stapten zelf op.” Dat een deel van de Kamer toch steeds vaker het paardenmiddel van stal haalt, baart Van der Braak ook zorgen: „Het mag natuurlijk. Maar je kunt ook denken: misschien moeten we het twee keer in een kabinet doen. De signaalwerking is helemaal verdwenen. Voor het beeld van het parlement als geheel is het beter als zo’n motie echt iets voorstelt.” Ook Van Baalen heeft zo haar vraagtekens. „Je moet je uiterste instrumenten niet zo vaak inzetten, maar er juist spaarzaam mee omgaan”, vindt de hoogleraar parlementaire geschiedenis. Maar ze heeft nog wel een nuancering: „Dit wordt al heel lang gezegd, ook toen er nog relatief weinig gebruik werd gemaakt van dat middel. Er wordt altijd geklaagd over het aanzien van de politiek. Het is iets van alle tijden om te laten zien dat het vroeger beter was.” Zorgen in Kamer om ’afrekencultuur’ In de Tweede Kamer klinken inmiddels ook vaker zorgen over de ’afrekencultuur’ in de politiek. „We moeten oppassen dat we niet naar een inquisitiedemocratie gaan”, waarschuwde parlementair nestor Kees van der Staaij (SGP-Kamerlid) onlangs in gesprek met De Telegraaf. GL’er Bart Snels gaf deels om dezelfde reden zijn zetel in de Kamer op. Naast het feit dat de linkse liefdesband van zijn partij met de PvdA hem totaal niet aanstond, schreef hij in zijn afscheidsbrief: ’De Haagse politiek leek alleen nog maar te gaan over het beschadigen van anderen. Om de haverklap worden er bewindslieden voor leugenaar uitgemaakt, worden ambtenaren in het beklaagdenbankje gezet, worden er moties van afkeuring en wantrouwen ingediend.’ De wind van voren Ook in het debat verzet de Kamer zich. Onlangs bijvoorbeeld tegen Wybren van Haga (Groep Van Haga). Het uit de VVD gegooide en bij FvD vertrokken Kamerlid kreeg tijdens de algemene politieke beschouwingen ook de wind van voren uit de Kamer toen hij tussen neus en lippen door een motie van wantrouwen tegen demissionair minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid) indiende, en eentje van afkeuring tegen minister Carola Schouten (Landbouw). Coronabeleid Een flink deel van de Kamer viel over Van Haga heen omdat hij De Jonge wilde wegsturen om zijn coronabeleid, na een debat dat niet eens over corona ging. „Als we daaraan gaan beginnen als Kamer, gaan we hier elke week moties van wantrouwen en afkeuring tegen allerlei leden van het kabinet indienen zonder dat we daar een fatsoenlijk debat over hebben gevoerd”, foeterde D66’er Rob Jetten. CU-leider Gert-Jan Segers kwam op voor zijn partijgenoot Schouten, en wierp Van Haga voor de voeten dat hij nooit zijn gezicht liet zijn bij een landbouwdebat. „Nog nooit heeft u de minister vragen gesteld en nog nooit bent u het debat met haar aangegaan”, fulmineerde Segers. „Echt bizar dat je dan met zo’n motie aankomt en dat hier aankondigt, terwijl je er nauwelijks woorden aan wijdt. Ik vind het echt heel goedkoop en heel raar.”

Treurig record voor Rutte III: stortvloed aan moties van wantrouwen en afkeuring

Bekijk meer van

HET BESTE VAN DE TELEGRAAF

België buigt zich over sluiten kerncentrales

Linkse Castro wordt president Honduras

Vrouwen willen meer werken dan je denkt

Bij ziekenhuis ’gedumpte’ man mogelijk zwaargewond na plofkraak in Duitsland