Trekken aan dood paard

De reacties zijn steevast hetzelfde. „Meen je dit? Dat moet een grapje zijn”, klinkt het aan de andere kant van de lijn vol ongeloof als ze over het nieuwste plan van Peta horen. „Het is satire, een 1 aprilgrap”, zegt schrijver Herman Koch over het Peta-plan. „Totale onzin, het is censuur achteraf van dingen die bestaan. Het doet me denken aan die Britse zender die scènes met een rokende Tom en Jerry eruit knipte. Ja, dan kun je Humphrey Bogart ook wel uit alle films knippen.” Maar, zegt Koch, de taal veranderen kan helemaal niet. „Taal verandert zichzelf. Als schrijver kan ik me bovendien verschuilen achter allerlei personages en die laten zeggen wat ik wil. Zelfs als het racistisch is.” „Taal is een expressievorm”, zegt psycholoog Jeffrey Wijnberg. „Los van een algemene ethiek bepaal je zelf wat je zegt. „Op de biblebelt zijn ook bepaalde woorden, zoals jeetjemina, verboden. Dat doe je daar niet. Maar dit klinkt wel alsof we niets meer kunnen hebben. We hebben wel een zeker incasseringsvermogen nodig om überhaupt met elkaar te communiceren”, zegt hij. Maar hoe bespottelijk het ook klinkt, de fanatieke dierenrechtenorganisatie Peta is bloedserieus, laat zij in een reactie aan De Telegraaf weten. „Velen van ons zijn opgegroeid met uitdrukkingen die in de kern gewelddadig zijn tegen dieren. Zoals ’twee vliegen in een klap slaan’, ’ouwe koeien uit de sloot’, ’rondlopen als een kip zonder kop’, of ’de kat op het spek binden’”, zegt een Peta-woordvoerder. „Deze oude spreekwoorden passen niet meer in een moderne samenleving, waarin we erkennen dat dieren wezens met een bewustzijn zijn.” Hoe het dan wel moet? „Iemand blij maken met een computervirus, in plaats van een mus?” De kat op het spek binden, is toevallig een van de favoriete spreekwoorden van Herman Koch. „Het is zo abstract, dat je moet nadenken over wat er staat. Kat en spek zijn krachtige woorden”, zegt hij. „Dieren kunnen hierdoor niet beledigd zijn, dierenliefhebbers ook niet. Deze discussie moet zo snel mogelijk worden afgevoerd.” Het standpunt van Peta wordt overigens niet breed gedeeld, zelfs niet door dierenliefhebbers. ’Dit is waarom Peta niet serieus wordt genomen: ze houden zich bezig met dit, in plaats van te wijzen op de echte effecten van vlees eten op het lichaam en het milieu’, schrijft iemand die zich Majesty Hill noemt. Zelfs een zusterorganisatie als Wakker Dier in Nederland vindt het plan als een tang op een varken slaan. „Ik denk niet dat dit het dierenwelzijn gaat helpen”, zegt woordvoerder Anne Hilhorst. „Wij zullen er dan ook geen campagne voor voeren.” Spreekwoordenkenner Rutger Kiezebrink van Genootschap Onze Taal denkt dat het onbegonnen werk is om soms eeuwenoude spreekwoorden aan te passen. Bovendien lijken sommige woorden wel afkomstig van dieren, maar zijn ze het niet. „Kat in het bakkie”, bijvoorbeeld. „Deze uitdrukking komt waarschijnlijk uit het Maleis en betekent daar ’loon’ of ’opbrengst’”, zegt hij. „Of ’dat haal je de koekoek’, ofwel ’ja doei’. Koekoek was een eufemisme voor duivel.” Bovendien zijn er wel tienduizenden spreekwoorden volgens Kiezebrink. „En zeker wel honderden met dieren erin. En de beeldspraak. Zoals ’van een mug een olifant maken’, van iets kleins iets groots maken. Het is een vast begrip”, zegt hij. Om eraan toe te voegen dat dierenactivisten wel lange tenen moeten hebben als ze door dit soort spreekwoorden beledigd zijn. „Maar dan is iemand die lange tenen heeft, hierdoor ook vast weer beledigd.” Psycholoog Wijnberg beziet een en ander vooral met humor. „Als dit idee voet aan de grond krijgt, krijg je heel nieuwe ruzies aan de kersttafel. Als iemand over de cadeaus zegt: ’Je mag een gegeven paard niet in de bek kijken’. Is de een beledigd over het cadeau, de ander over het woord paard en de de derde valt over het woord bek.”