Bedreigde burgemeesters voelen zich vaak eenzaam in hun zwaarbewaakte bestaan

Het mag met recht gezegd worden: 2018 was het jaar van de bedreigde burgemeester. Met als dieptepunt de topzware permanente beveiliging van de Haarlemse burgemeester Jos Wienen. Al sinds begin oktober staan zwaarbewapende mannen voor het stadhuis, is Wienen met zijn vriendin ondergebracht in een andere woning en wordt zijn eigen huis bewaakt met camera’s. Waar de dreiging vandaan komt, is onbekend. Zelfs Wienen weet het niet. „Ik ben Jos laatst tegengekomen op een bijeenkomst. Ik heb hem een hand gegeven en hem een hart onder de riem gestoken”, zegt Bouke Arends, per 18 december burgemeester van Westland. Door zijn vorige baan als locoburgemeester in Emmen weet hij als geen ander wat Wienen doormaakt. „Het was op vrijdag 10 maart om een uur of vier”, zegt Arends in zijn werkkamer. „Hier ging de telefoon, de teamchef van de politie vroeg of zij langs mocht komen. Eenmaal hier vertelde zij dat er een melding van een dreiging was binnengekomen. Wat ik die avond ging doen. Ik zou naar een wedstrijd van FC Emmen.” Hotel Arends is gegaan, maar tegen wie FC Emmen speelde, weet hij niet eens meer. Hij was er met zijn gedachten niet bij. In de pauze stond er weer politie. Hij kreeg het advies niet thuis te slapen. „We geven dit advies niet zonder reden”, was de indringende boodschap. Arends en zijn vrouw slapen die nacht in een hotel ’ergens in de regio’. Zondagmiddag neemt het verhaal een nog dramatischer wending. De beveiliging wordt opgeschroefd. „En later kwam de hoofdofficier van justitie op onze kamer en adviseerde om een tijd het land te verlaten”, zegt hij. Arends wil niet capituleren. „Elke vezel in mijn lijf verzette zich daartegen.” Maar Arends vertrekt toch. Die maandag, na de installatie van de nieuwe burgemeester, pakken hij en zijn vrouw hun koffers en nemen het vliegtuig naar Schotland. „Daar aankomen was een vreemde gewaarwording. Dagenlang waren we beveiligd. Tot aan het vliegtuig aan toe. En daar stapten we uit en stond er niemand meer.” Het werden drie lange weken in Glasgow. Temeer omdat de kinderen van Arends nog gewoon in Nederland waren. „Eerst mochten die alleen ’s nachts niet thuis slapen, daarna ook overdag niet meer in het huis zijn en vervolgens kregen ze het advies vooral ook maar niet in onze auto rond te rijden.” Aangebrand De hele situatie doet Arends meer dan hij wil toegeven, zegt hij nu. „Meer ook dan dat ik dacht dat het me deed. Ik was kortaf, snel aangebrand. Nu nog steeds ben ik alerter. Als er een onbekend voertuig staat, als er een auto lang achter me rijdt als ik fiets. Ik ben voorzichtiger met sociale media, meld alleen achteraf nog dat ik ergens ben geweest. Ik ben mijn onbevangenheid kwijt”, zegt hij. Al weet hij tot op de dag van vandaag niet wie er achter de dreiging zat. Dat weet Wil Houben wel. Al zegt de burgemeester van het Limburgse dorp Voerendaal er niets over. Er hebben in augustus voor zijn bedreiging drie mannen kort vastgezeten. Twee broers van 62 en 52 jaar en nog een man van 48. Zij zijn nog verdachten. Maar of de man die daadwerkelijk een pistool op hem richtte erbij zat, is niet duidelijk. „Ik bemoei me verder niet zo met de zaak. Ik ben ook gewoon partij in een strafrechtelijk onderzoek. Gek genoeg krijg je dan niet veel te horen vanuit politie en justitie.” Het had gesneeuwd die februari-ochtend dit jaar. Dus reed Houben in zijn Volvo stapvoets richting zijn werk. Plots stond daar een man, met bivakmuts op en een pistool in de hand. „Je hebt drie opties: je verstijft, vecht terug of vlucht. Ik koos het laatste”, zegt Houben. De bedreiging van Houben geldt door het directe karakter als de ernstigste bedreiging van een burgemeester in Nederland. Nu, aan het eind van het jaar, kan Houben zich inmiddels weer vrij bewegen. De afspraak met hem is in verband met zijn drukke agenda in Den Haag. Hij komt gewoon met de tram. „Ik heb ook het geluk dat ik het allemaal redelijk van me af kan laten glijden. Zo zit ik gewoon in elkaar. Ik heb dat moment vrij snel gedeletet.” Impact Het duurt ook even voor het incident naar buiten komt. Pas als het in juli in Opsporing Verzocht komt en het hele verhaal van voor tot achter uit de doeken wordt gedaan, komt ook de volle impact bij Houben binnen. „Toen heb ik wel even gedacht: wat heftig.” Houben ontpopte zich tot de ’sheriff van Voerendaal’ toen hij erachter kwam dat er zich allerlei onfrisse praktijken afspeelden op twee woonwagenkampen in zijn gemeente. Op last van Arends werd een clubhuis van No Surrender in Emmen gesloten. Acties op basis van het bestuursrecht. Burgemeesters maken steeds meer en vaker gebruik van dit soort bevoegdheden om op te treden tegen georganiseerde misdaad. ’Integrale aanpak’ heet dat in bestuursjargon. Met milieudienst, Belastingdienst, woningcorporatie, nutsbedrijven, politie en justitie gezamenlijk optreden tegen malversaties. Met de burgemeester als roerganger en regisseur. Met de steeds grovere dreigementen rijst de discussie of de burgemeester wel de juiste persoon is om deze taak op zich te nemen. Hij is immers geen geschoolde crimefighter, maar een bestuurder. Maar Arends en Houben zijn resoluut: het is juist de taak van de burgemeester. „Het zorgt ervoor dat de aanpak van criminelen geaccepteerd wordt door de bevolking. Als het door een onzichtbare bureaucraat ergens in een anoniem gebouw wordt gedaan, dan voelt het veel te ver weg”, zegt Arends. „Kijk naar de reactie van de Haarlemse bevolking op de situatie van Wienen. Die stonden en masse op het plein voor het gemeentehuis. Dat heeft me ontroerd.” Houben vindt het voordeel van de aanpak van zijn gemeente dat overheidsdiensten veel makkelijker binnen kunnen komen. „De drempel ligt veel lager dan bij een strafrechtelijk onderzoek. Wij kunnen gewoon gaan controleren of vergunningen worden nageleefd. We onderzoeken in onze ogen bizarre dingen, groot of klein. Bij de politie is het altijd: we moeten prioriteiten stellen, we hebben maar beperkte capaciteit, we kunnen niet anders. Waardoor een grote groep criminelen niet wordt aangepakt.” ’Rol wordt groter’ Houben voorspelt dat de rol van de burgemeester in de nabije toekomst alleen maar groter wordt. „Maar dat betekent wel dat het profiel ook moet worden aangepast. Nu zoeken gemeenten vaak iemand die ’empathisch’ is, een ’bruggenbouwer’, ’iemand die boven de partijen staat’. Daar moet dus ook het label ’crimefighter’ bij. En dat betekent ook dat nieuwbakken burgemeesters training en opleiding moeten krijgen. Ik ben gewoon maar aan de slag gegaan. Wij zijn in Voerendaal naïef geweest.” En er moet meer ondersteuning komen als een burgemeester met dreigementen te maken krijgt. „Ik heb destijds wel behoefte gehad om met iemand te kunnen praten”, zegt Arends. „Maar wethouders weten niets van openbare orde, de commissaris van de koning was net weg. Ik heb de vervanger geïnformeerd, maar dat was het wel”, zegt Arends. Ook Houben vindt dat hij meer ondersteuning had kunnen krijgen. „Nu is het zo dat ik de gouverneur informeer, hij de minister van Binnenlandse Zaken en die belt mij dan. Dat heeft minister Ollongren ook gedaan. Maar dat was het dan.” NAZORGGROEP Het ministerie van Binnenlandse Zaken is inmiddels volop bezig om burgemeesters beter te begeleiden als zij worden bedreigd. In juli werd het Netwerk Weerbaar Bestuur gelanceerd, bedoeld als klankbord- en nazorggroep. „Burgemeesters willen zich vaak als voorbeeld opstellen, ook naar de wethouders en raadsleden en houden zich tegenover hen vaak groot”, zegt een woordvoerder van het ministerie. Verder werd onlangs een veiligheidsscan van burgemeesterswoningen aangekondigd, is er een app te downloaden om bestuurders te trainen in signalen van ondermijning van de bovenwereld door criminelen. „Bovendien is er al langer een dagtraining ’omgaan met bedreiging en intimidatie’. Daaraan hebben al tweehonderd burgemeesters meegedaan en die is nu ook opengesteld voor wethouders.”