Staatsbemoeienis tegen nepnieuws wringt: ’Ik vind het doodeng’

Afluisteren van journalisten In juni van dit jaar bleek dat de politie Brabants Dagblad-verslaggever Jos van de Ven op de korrel had vanwege publicaties over de burgemeestersbenoeming in Den Bosch. Ook onthullingen in De Telegraaf over de strijd om het stadhuis in Amsterdam leidden tot justitieel onderzoek. Toch zijn volgens Rutte III niet de overijverige dienders een bedreiging voor de nieuwsgaring, maar het bestaan van nepnieuws. De timing van de nepnieuwscampagne is niet toevallig: vorige week omarmde de Europese Commissie een actieplan met precies dezelfde strekking. Valse beschuldigingen Ollongren ’onderstreept’ bij de uitrol van de Nederlandse variant ’de kracht van onafhankelijke journalistiek’. Zo ging de D66-minister naar Brussel om voor de opheffing van het nepnieuwsloket EUvsDisinfo te pleiten. Dat beschuldigde drie Nederlandse media van desinformatie, maar bleek er in alle drie de gevallen volkomen naast te zitten. Het loket was zelf in een knap staaltje verdraaiing getuind vanuit de Oekraïense overheid. Omdat het door de Europese Unie gesubsidieerde en aangemoedigde loket niet alleen in Nederland tot zware kritiek leidde, is de Europese aanpak van nepnieuws verschoven van ’individuele berichten’ naar ’trends’. Het loket bestaat nochtans nog steeds. Sowieso is het nog maar de vraag in hoeverre Ollongren zelf achter het pleidooi tot opheffing stond. Het was de Tweede Kamer die haar moest dwingen om hiervoor te pleiten. Bemoeienis met de inhoud Dat Rutte III de onafhankelijke pers op papier belangrijker vindt dan in zijn daden, bleek twee weken geleden bovendien toen een D66-collega van Ollongren, minister Ingrid van Engelshoven, voetbaljournalist Johan Derksen aansprak op zijn opvattingen. Derksen had zich achter de homogemeenschap geschaard, maar vond dat homo’s de moeite om uit de kast te komen in Nederland overdreven. Hoewel ze zelf een gesprek had geëist, sloeg Van Engelshoven een uitnodiging van Derksen af om in Veronica inside over het onderwerp te praten. VVD-Kamerlid Thierry Aartsen vindt de actie van de D66-minister ’op het randje’. „Je mag als emancipatieminister best ergens iets van vinden, maar je mag geen druk uitoefenen. Iedereen heeft de vrijheid van meningsuiting, dus ook Johan Derksen.” ’Nepnieuws’ zelf nepnieuws? Terwijl Ollongren wel altijd voor nepnieuws heeft gewaarschuwd, is PVV-Kamerlid Martin Bosma er ’niet van overtuigd dat er een probleem is’. In november 2017 zou inmenging van bijvoorbeeld Rusland tijdens verkiezingen in Nederland gedreigd hebben, en ook nu wijst de minister weer op ’statelijke actoren’ die zich met onze democratie bemoeien. Voorbeelden kon ze destijds niet uit de hoge hoed toveren. Vicepremier De Jonge beloofde vervolgens dat die ’zeker zouden komen’. Een jaar later is het nog steeds niet gelukt om ook maar één zo’n voorbeeld te geven. Wel wordt verwezen naar incidenten in de Verenigde Staten, Zweden, Duitsland en Frankrijk met ’trollen en desinformatie’. Op basis daarvan wordt als belangrijkste uitgangspunt van Ollongrens campagne genoemd dat de dreiging van desinformatie door statelijke actoren ’reëel’ is. Pijnlijk genoeg moet Ollongren al in de Kamerbrief toegeven dat desinformatie in Nederland helemaal geen factor is. Onderzoek van het Rathenau Instituut zou namelijk uitwijzen dat ’online desinformatie in Nederland vooralsnog geen grote negatieve impact op de samenleving heeft gehad’. PVV’er Bosma krijgt een nare smaak in zijn mond van de overheidscampagne tegen nepnieuws. „Ik vind het doodeng als de Staat mij gaat vertellen wat de waarheid is en wat niet”, aldus Bosma. „Ik vertrouw sommige media meer dan andere, maar het is niet aan de Staat om mij dat te vertellen. Ga je met iets zinnigs bemoeien.” Oneerlijke concurrentie Voor media zijn het financieel moeilijke tijden. De teruglopende interesse in papieren kranten zorgt voor lagere abonnee-inkomsten. De advertentie-opbrengsten van online nieuws wegen daar vooralsnog niet tegenop. Bij veel mediabedrijven werd het dan ook als een klap in het gezicht beschouwd dat de publieke omroep met 40 miljoen euro wordt gecompenseerd voor de teruglopende advertentie-inkomsten. Die investeert dat geld voornamelijk in online avonturen. Het kabinet schermt met een investering van 20 miljoen euro in onderzoeksjournalistiek. Dat bedrag wordt echter over verschillende jaren uitgesmeerd, en valt in het niet bij de 25 miljoen euro die jaarlijks bij media wordt opgehaald door de verhoging van het lage btw-tarief. In Duitsland is de verhouding tussen de publieke ARD en ZDF en hun commerciële collega’s strenger vastgelegd. Zo moeten ze zich beperken tot de items die ze voor tv en radio maken, en is het verboden om op internet uit te pakken met lange artikelen. Daarmee willen de Duitsers de geschreven pers beschermen tegen oneerlijke concurrentie.