Energiearmoede dreigt voor honderdduizenden vergeten Nederlanders

De afgelopen dagen ontvingen veel Nederlanders brieven van hun energiebedrijf met de grootste prijsstijgingen sinds de liberalisering van de energiemarkt in 2006. Prijsvergelijkers houden het op 327 tot 360 euro op jaarbasis voor een gemiddeld huishouden in 2019. Bijna de helft daarvan komt door belastingverhogingen. Eerder deze week publiceerde het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) onder de titel ’meten met twee maten’ een alarmerend onderzoek over de energierekening, met bijzondere aandacht voor de kosten van de energietransitie. Het PBL constateerde dat 900.000 huishoudens het risico lopen die op termijn niet te kunnen betalen en dat zelfs 528.000 bijzonder kwetsbaar zijn omdat ze in slecht geïsoleerde huizen wonen en niet de financiële middelen hebben om te investeren in isolatie, zonnepanelen of warmtepompen. Het onderzoeksinstituut noemt ook stijgende kosten van levensonderhoud die de druk op de ketel kunnen gaan opvoeren, wat eerder kan leiden tot wanbetalingen op de energierekening. „Zonder aanvullend beleid leveren deze (528.000, red.) huishoudens een onevenredig hoge bijdrage aan de kosten van de energietransitie”, concludeert het PBL. ’Beroerde timing’ Het rapport echoot eerdere zorgen van onderzoeker Koen Straver van kennisinstituut ECN, onderdeel van TNO. Hij identificeerde op basis van gegevens van Alliander en Panteia vorig jaar al 750.000 kwetsbare huishoudens in 2017 en liefst 1,2 miljoen huishoudens die bijna negen procent van hun maandinkomen aan energie kwijt zijn. Prijsvergelijker Ben Woldring (Gaslicht.com) wijst op de ’beroerde timing’ van zowel oplopende energiebelasting, de btw en de opslag duurzame energie. Die vallen samen met flink gestegen prijzen van gas en stroom op de groothandelsmarkt, gevoed door onder meer de stilgelegde Belgische kerncentrales en de beperkte gaswinning in Groningen. Staatssecretaris Mona Keijzer (CDA, Economische Zaken en Klimaat) trok de becijferingen van vergelijkingswebsites in twijfel, maar talloze brieven van hun energiebedrijf die Telegraaflezers doorstuurden vertelden een ander verhaal. Woldring: „Wij gaan daarbij uit van een gemiddeld huishouden met een stroomverbruik van 3500 kWh en 1500 m³ gas. Maar ook met de getallen die de staatssecretaris hanteert, met 2581 kWh en 1170 m³ ongeveer een kwart lager, hebben we het nog steeds over een forse verhoging van de rekening met volgens onze berekeningen 274 euro.” Afgesloten Minister Wiebes (Economische Zaken en Klimaat) bood het PBL-rapport aan de Tweede Kamer aan, terwijl hij daarbij vooral de aandacht vestigde op het feit dat vergeleken met de andere Europese landen, energiearmoede in Nederland weinig voorkomt. Volgens Straver is daar echter een kanttekening bij te plaatsen: „Deze getallen in internationaal verband zijn deels verklaarbaar door het feit dat er in Nederland heel weinig mensen daadwerkelijk worden afgesloten van gas, water en licht.” „Wettelijk is afsluiten tussen oktober en maart zelfs verboden als mensen een schuldhulpverleningstraject ingaan”, legt Nadja Jungmann, lector schulden en incasso aan de Hogeschool Utrecht, uit. Jaarlijks worden in Nederland volgens de gezamenlijke netwerkbedrijven 20.000 tot 23.000 mensen afgesloten. In 2017 meldde zich echter ook een recordaantal van 94.000 landgenoten voor schuldhulpverlening. In het buitenland is energiearmoede al langer een begrip. Volgens een EU-richtlijn kun je ervan spreken wanneer tien procent van het netto inkomen binnen een huishouden aan energie wordt uitgegeven. Woldring is bezorgd: „De opslag duurzame energie steeg al veel en blijft de komende jaren stijgen. Als uit de huidige onderhandelingen bij de klimaattafels nu nog meer verhogingen zouden volgen voor consumenten, dan ben ik bang dat de energierekening onbetaalbaar wordt voor sommigen.” Eerlijk Woldring, die becijfert dat de energierekening in 2019 voor 46,7 procent uit belasting bestaat, vraagt zich daarbij af of de verdeling van de energiebelasting wel helemaal eerlijk is. „Er zijn vijf belastingschijven, die een steeds lagere aanslag kennen. Daarmee betaalt de consument relatief veel, terwijl het bedrijfsleven juist makkelijker kan investeren in energiebesparing.” Ook voor de opslag duurzame energie geldt hetzelfde principe waarbij de belasting afneemt naarmate het verbruik hoger ligt, om de zware industrie te ontzien. In 2017 plaatste energiebedrijf Essent al soortgelijke kanttekeningen. Onderzoeker Steven van Polen van het PBL schrijft in een reactie dat er vervolgonderzoek zal komen. Hij wijst erop dat de energierekening niet op zichzelf gezien moet worden, maar bekeken moeten worden ’in combinatie met de ontwikkeling van woonlasten, inkomens en andere kosten voor het levensonderhoud’. Jungmann beaamt dat en noemt dat nu juist het probleem: „Het aandeel van zorgkosten en woonlasten in het besteedbaar inkomen loopt al jaren op. Als daar met de energierekening nu nog een post bijkomt, is dat echt een reden tot zorg.” Overstappers Woldrings website Gaslicht.com, de oudste prijsvergelijker voor energie van ons land, noteerde de afgelopen dagen twee derde meer bezoekers dan eind 2018, en een derde meer overstappers, gelokt door de bijna 300 euro die er tussen de goedkoopste en de duurste energieleveranciers zit op dit moment. Volgens Straver kan er meer gebeuren. „In Nederland zijn er zeker 30 projecten die energiearmoede tegen willen gaan. De overheid zou gebaat zijn bij opschaling van die veelal regionale initiatieven en kennisverspreiding.” Voorbeelden van projecten zijn energiecoaches en bewustwordingscampagnes.