Joop van den Ende moet wennen aan het ’niet meer belangrijk zijn’

„Ik ben aan het afkicken van het workaholic zijn”, zegt de nu echt gepensioneerde Joop zelf in dit eerste interview over zijn definitieve terugtreden. Musicalnestor Van den Ende heeft zijn zwarte zakelijke pak verruild voor een meer ontspannen look met wit opengeknoopt overhemd en grijs colbert. Het gesprek vindt plaats op een luxueus ingerichte kantooretage, pal naast het gebouw van zijn oude bedrijf Stage Entertainment. „Maar ik heb expres vanuit mijn kamer geen uitzicht op het musicalbedrijf. Ik ga niet naar de ingang zitten staren of zo. Bij Endemol ben ik na de verkoop nog een jaar commissaris geweest. Daar heb ik geleerd dat het beter is meteen helemaal te vertrekken. Anders zit je maar in de weg.” In dit kantoor heeft hij behalve de Van den Ende Foundation alles ondergebracht wat met zijn familiekapitaal te maken heeft. Hij duidt het zelf met de bancaire term family office: „Janine en de kinderen blijven niet zitten met iets onbeheersbaars als er iets met mij gebeurt. Dat wilde ik regelen. Het moest overzichtelijk zijn. Ik heb goede nieuwe mensen aangenomen om het te bestieren. En een keer per jaar praten we in een familieberaad over onze normen en waarden in het leven en wat er verder met het kapitaal gaat gebeuren. De kinderen, Iris van 29 en Vincent van 26, hebben ook een familiestatuut ondertekend. Daarin is bijvoorbeeld afgesproken dat ons cultuurfonds, de Van den Ende Foundation, na mijn dood blijft bestaan. Ik ben opgegroeid in een arm, maar net gezin. Ik heb thuis geleerd dat je een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebt, dat je je verdiende geld niet alleen voor jezelf moet gebruiken. Met de Foundation hebben we de afgelopen zestien jaar al 185 miljoen euro geschonken, van studiebeurzen voor jong talent tot het DeLaMar Theater en culturele projecten. Dat is best veel geld.” Zijn krachtdadigheid is onverminderd, maar de teruggetreden Joop Van den Ende laat nu vooral zijn filosofische kant zien. „Ik moet ook wennen aan het niet meer belangrijk zijn. Het afscheid van de status, de macht. Ach, meer oud-leiders van mijn leeftijd worstelen met dit soort vragen. Ik heb de afgelopen maanden ook kritisch naar mezelf gekeken. Heb ik het in mijn leven goed gedaan? De kunst is in deze fase een beetje te blijven doen waar je blij van wordt; en wat mij betreft is dat een bijdrage leveren aan de kunst en cultuur in onze maatschappij. Want ik kan mijn hoofd, mijn creativiteit toch niet zomaar uitzetten. Ik wil mensen inspireren, mijn kennis overdragen. Ik vind bijvoorbeeld het project Meer Muziek in de Klas heel belangrijk. Koningin Máxima heeft mij, in haar hoedanigheid van beschermvrouwe, gevraagd om hieraan mee te werken. Dat doe ik graag en met overtuiging. Het terugbrengen van muziekles op de basisschool is intussen op 30% van de scholen gelukt. En 88% van de Pabo’s leert de onderwijzers weer hoe ze muziekles moeten geven. Die lessen waren twee decennia geleden gaandeweg afgeschaft. Zo fout! Er worden geen slechte kinderen geboren. Dus als je je afvraagt hoe je kunt voorkomen dat jeugd soms ontspoort, moet je ervoor zorgen dat je ze iets aanbiedt waardoor ze positiever worden. Ze moeten leren genieten van kunst en cultuur. Ik ben er heilig van overtuigd dat dat werkt.” „Ik denk dat onze eigen kinderen, Iris en Vincent, me over vijf jaar alleen nog nodig hebben voor de kerstwensen. Zij zijn zo goed bezig. En ik wil ze in het leven absoluut niet in de weg staan. Ik gun ze het plezier van een eigen carrière. Iris wilde zelf een bedrijf en mij dus niet bij Stage Entertainment opvolgen. Zij heeft entertainmentbedrijf MediaLane, waar intussen honderd mensen werken. Zij maakt bijvoorbeeld The Christmas Show, SpaceXperience-Into the Future met André Kuipers en televisieprogramma’s met grote namen als Paul de Leeuw, Ivo Niehe, Simone Kleinsma en Chantal Janzen. Ik ben trots op haar.” „Vincent wil helemaal geen bedrijf en werkt onder de artiestennaam Avedon als hiphopmuziek-producer in Amerika. Veertien dagen geleden belde hij uitgelaten op. Hij heeft drie nummers op het nummer 1 album van de Amerikaanse rapper 6ix9ine. Dat zei mij niks. Maar dat is een enorme grootheid daar. Een dag later was ie weer aan de lijn. Nu verdrietig: ’Die rapper zit in de gevangenis, we weten niet hoe het verder gaat.’ Nu gaat het helemaal over de top met dat album juist door die veroordeling. Ik heb bewondering hoe Vincent daar anderhalf jaar op een kleine kamer heeft gezeten, heen en weer vliegend, wachtend op een werkvergunning. Nu zit zijn Nederlandse vriendin bij hem en hebben ze een flat gehuurd.” Joop van den Ende onthult dat hij de komende jaren in eigen beheer nog één productie wil afleveren. „En daar ga ik het komende kerstdiner met de familie over praten. Vorige kerst heb ik gespeecht over mijn vrijheid en mijn creativiteit en al aangekondigd dat ik het bedrijf in 2018 ging verkopen. Dit kerstdiner met de familie ga ik het hierover hebben. Ik wil een verhaal van nu maken. Twee milieus tegenover elkaar. Arm en rijk, en dat dan de oprechte liefde wint. Het publiek zal dus nog wel iets van me horen.” Het in twee fases verkopen van zijn bedrijf Stage Entertainment zag hij als noodzakelijk „omdat er mensen werken met hypotheken en gezinnen. Ik wilde het goed achterlaten. Het is een proces van drie jaar geweest. Ik heb eerst gezocht naar een private equity bedrijf dat het concern gezond zou maken voor de toekomst. Ik heb bewust de zeggenschap uit handen gegeven door het merendeel van de aandelen te verkopen. CVC was destijds niet de hoogste bieder, maar wel het bedrijf dat beloofde Stage Entertainment bij elkaar te houden. En ze hebben het geweldig gedaan. Stage had een vervolgfase nodig. De kosten moesten lager en het risicopatroon ook. Ik besef dat ik economisch soms minder handige dingen heb gedaan. Ik nam bijvoorbeeld weleens mensen in dienst, waar ik dan nog niet echt werk voor had. Het was mijn eigen bedrijf, niemand hield me tegen… Nu hebben CVC en ik het geheel verkocht aan de Joodse Amerikaanse mediafamilie Newhouse. Zij hebben een enorme hoeveelheid kranten en tijdschriften – Vogue, The Newyorker – en willen nu uitbreiden in live entertainment. Omdat dat internetproof is. Niks vervangt immers het optreden van echte artiesten.” Terugkijkend op zijn carrière denkt Van den Ende dat hij misschien nog succesvoller was geweest als hij zich meer had gefocust. „In zaken heb ik me teveel laten leiden door mijn kinderlijk enthousiasme. Alles heb ik gedaan en alles door elkaar. TV, theaterproducties, variété tot circus toe. En ik ben te laat begonnen met Engels leren. Dat deed ik pas toen ik 44 was. Dat heeft mijn groei ook geremd. Ik heb het wel op een leuke manier gedaan. Ik had geen tijd om rijtjes woorden en grammatica te leren en daarom heb ik een leraar in dienst genomen die steevast met me meereed in de auto. Hij had een heel leuke methode. Hij verdiepte zich totaal in de theaterwereld en praatte daar met me over of las Engelse artikelen voor, die hij woord voor woord vertaalde.” Bionische man Van den Ende zegt dat hij zich nu fysiek eigenlijk veel beter voelt dan zo’n twintig jaar geleden aan het einde van zijn eerste grote bedrijf Endemol. „John de Mol en ik hadden dat wereldconcern in negen jaar uit de grond gestampt. John is 14 jaar jonger, die kon het lichamelijk beter aan. Ik heb een flinke rekening voor al dat harde werken betaald. Ik kreeg een acute hartaanval en ben ook later nog twee keer geopereerd in het AMC. Ik heb er vijf stents aan overgehouden. Ik ben daarnaast twee keer geopereerd aan een vergroeiing aan mijn ruggengraat en ik heb een kunstknie. Ik lijk wel een bionische man.” „Het helpt ook dat ik Stage Entertainment samen met Janine heb opgebouwd. En dat daar geen aandeelhouders waren en geen verplichting om televisie te maken waar ik niet achter stond. Van die programma’s waar je honderd gulden kon verdienen als je een creditcard door je bilnaad haalde. Het mooie van mijn huwelijk met Janine is, dat we beiden zijn gegroeid. Ik had dit niet kunnen bereiken zonder haar en zij was niet zo ver gekomen zonder mij. Ik luister altijd naar Janine. Dat was in het bedrijf al zo, omdat zij een feilloos gevoel heeft voor mensen. En nu ook, ik luister naar haar. Ik ben afgevallen, lees historische boeken, familieverhalen en we reizen en bezoeken musea.” Wat vreest hij eigenlijk het meest de komende jaren? „De dood is het laatste wat voor ieder mens op het programma staat. En ja, ik ben bang van de dood. Hoewel ik over doodgaan de afgelopen tijd met dat team van accountants, juristen en notarissen over het familiekapitaal wel heel nuchter heb kunnen praten.” Het gesprek voert naar waardig afscheid nemen van het leven. Van den Ende noemt zijn bijna 89 jaar geworden zus. „Ik had veel contact met haar sinds haar man Jaap was overleden. Het was in de tijd na Endemol, toen ik ook therapie volgde bij een psychiater. Het leek wel of ik door de enorme bedragen die we hadden verdiend mijn wortels een beetje vergeten was. Die psychiater stuurde me terug naar de mensen uit mijn jeugd. Ik ging naar de Indische buurt waar ik geboren ben. Dan zat ik daar in Amsterdam-Oost op een bankje rond te kijken. Dat heb ik enorm nodig gehad om de werkelijkheid in mijn hoofd terug te krijgen.” „Mijn zus werd toen ze begin vijftig was hoofd van de huishouding in het bejaardentehuis in Duivendrecht waar André van Duin later nog Het geheime dagboek van Hendrik Groen opnam. Ze was heel geliefd en bleef er na haar pensionering gewoon doorwerken, zonder dat ze daarvoor betaald werd. Toen ze ziek werd en dat niet meer kon, wilde ze daar in dat bejaardentehuis verzorgd worden. Lag ze zonder te klagen te glimlachen op een klein kamertje. En dan was ze zo trots dat mensen lief voor haar waren en aandacht voor haar hadden. Toen ze was overleden, is ze vanuit dat bejaardentehuis begraven. Zo mooi: het hele personeel stond te applaudisseren toen haar kist naar buiten kwam.” Is hij in de nabije toekomst nog te vinden bij zijn verkochte musicalbedrijf Stage Entertainment? „Ik heb geen contact meer met de Nederlandse directeur Albert Verlinde en met de huidige ceo spreek ik sporadisch. Het is aannemelijk dat dat contact verwatert.” Gemoedelijk „Maar”, zegt hij vrolijk, „dan kan het over een paar jaar opeens weer heel leuk zijn. Ik ben laatst voor het eerst in het nieuwe gebouw van Endemol geweest. Heel gemoedelijk met de cast van GTST gepraat. Zij vonden het geweldig om oude verhalen te horen en wisten dus niet dat ik die eerste Nederlandse soap had verzonnen.” De musicalnestor praat met veel ’lotgenoten’ over de toekomst. „Janine en ik kennen Rita Kok goed, die nu met het grote verdriet zit van het verlies van Wim. Zij had een wijze opmerking, ze zei: Je moet niet denken aan wat je niet kan, maar aan wat je wel kunt. Dat heb ik ter harte genomen. Als je daarover nadenkt, besef je ook hoe dankbaar we mogen zijn dat Europa al zeventig jaar vrij is en niet in oorlog. Dat kan alleen zo blijven als we met elkaar samenwerken en blijven overleggen. Alleen daarom zou je al voor Europa moeten zijn. Dat meer mensen dat gaan voelen, dat is mijn kerstwens.” Het Kerst Muziekgala waarin kinderen uit het Muziek In De Klas-project samenwerken met grote namen van de Nederlandse muziek als Ilse DeLange en Guus Meeuwis wordt uitgezonden op Tweede Kerstdag vanaf 20.30 uur op NPO1. Koningin Máxima is eregast en ook Joop van den Ende is aanwezig.