Boris van der Ham

Democratie is niet vanzelfsprekend. Het is nog maar honderd jaar geleden dat het overgrote deel van Nederland niet eens mocht stemmen. Uit die tijd stamt een spotprent waarin een deftig echtpaar voor het raam staat en neerkijkt op een groep arme mensen die buiten demonstreren voor het Algemeen Kiesrecht. In die tijd mochten alleen mannen stemmen die een hoog genoeg inkomen hadden. De rijke man zegt: ’Is het niet om te gieren? Die bende wil hetzelfde kiesrecht als ik!’ Hoewel de gevestigde orde zich er lang tegen verzette, werd in 1919 het Algemeen Kiesrecht ingevoerd. Alle mannen en vrouwen, ongeacht hoeveel ze verdienden, mochten vanaf toen stemmen.

Ik heb dit jaar veel aan deze tekening moeten denken. Want soms lijkt het alsof er nog weinig is veranderd ten opzichte van toen.

Het begon allemaal bij het voornemen van de huidige regering (VVD, CDA, D66, CU) om het raadgevend referendum af te schaffen. Ik was daar fel tegen en liet dat ook binnen mijn eigen partij (D66) weten. En, nee, ik was daar niet tegen omdat ik dat raadgevend referendum nou zo ideaal vond. Ik vind dat als je kiezers de mogelijkheid wilt geven tot referenda, het veel beter is als die ’bindend’ zijn, in plaats van slechts ’raadgevend’. Maar zolang die mogelijkheid er nog niet is, vond ik het oneerlijk om de kiezer invloed te ontnemen, zonder eerst een beter alternatief te bieden.

Ik was zeker niet de enige die zich hier druk om maakte en samen met vele anderen probeerden we met opbouwende ideeën te komen om de democratie te versterken. Het afgelopen jaar ben ik daarom op veel plekken in Nederland uitgenodigd, bij verschillende politieke stromingen, organisaties en verenigingen.

Opmerkelijk vaak hoorde ik na afloop van die bijeenkomsten aan de bar: ’Tja, democratie klinkt mooi, maar een deel van de samenleving zou eigenlijk toch niet mogen stemmen’. Ook gehoord: ’Veel kiezers zouden een soort test moeten doen’. En ook: ’Het is toch bizar dat ieders stem even zwaar telt?’. Het zijn vrijwel dezelfde opmerkingen als die op de tekening van 1908. Hoewel de opmerkingen vaak worden verpakt als informele grap, sijpelen ze steeds vaker door naar de oppervlakte. Ook het Sociaal en Cultureel Planbureau stelt vast dat onder een deel van de hoogst opgeleide Nederlanders de steun voor burgerinspraak fors afneemt. Algemeen daalt ook de steun voor de vrijheid van meningsuiting. Erg zorgelijk.

In deze laatste dagen van 2018 wemelt het op tv en in de kranten van de jaaroverzichten. Het zal gaan over ’de gele hesjes’, over het verzet tegen het afschaffen van de dividendbelasting, doorgeschoten marktwerking en andere onvrede. Het antwoord daarop is niet dat de ’bovenlaag’ zich hiervoor afsluit, maar erkent dat ieders stem, ervaring en kennis telt, zoals het kiesrecht in 1919 is bedoeld: ’Zij kweekt het gevoel van saamhorigheid en lotsgemeenschap’. Dat is iets anders dan mensen ’gierend’ en grappend van je af te duwen.

Boris van der Ham lid Tweede Kamer 2002-2012