’Wij zijn nog altijd een vergeten groep’

De zeven geitjes werden ze in het jappenkamp genoemd, vertelt Truida Hendriks-Bergsma (1933) bij haar thuis in Alkmaar. Als oudste dochter van elf jaar oud had ze de zorg over haar broertjes en zusje: Kees (1935), Piet (1936), Ina (1937), Wicher (1939), Jan (1941) en Sjouke (1942). Nadat hun zieke moeder Ina op 4 september 1945 in het kamp overleed, stonden ze er helemaal alleen voor. Hun broertje Kees was eerder omgekomen. Toen hij tijdens het werk als lid van de houtploeg in een boom klom, brak er een tak. Kees viel op een ijzeren stang van een gereedstaande kar, waarna hij aan zijn verwondingen bezweek. Koeienoog Piet Bergsma: „Daarna moest ik hout gaan sjouwen. Ik was toen acht jaar. Het voordeel van het werken voor de houtploeg was dat je soms wat extra’s kreeg uit de gaarkeuken. Ik herinner me een koeienoog. Daar hebben we een bouillon van getrokken.” Het leven in het jappenkamp Halmaheira bij Semarang was hard. Iedere ochtend en middag uren op appèl staan. Zorgen dat je kampnummer goed opgespeld zat. Buigen voor de Japanners. Net zolang tot de kampcommandant tevreden was. Ze woonden met andere moeders en kinderen in een klein huisje, in totaal zo’n dertig mensen. Met z’n zevenen sliepen ze in een bed. ’s Nachts werden ze leeggezogen door de wandluizen. Al snel werd hun moeder ziek. „Degene die het langst in het huis woonde was kongsihoofd”, vertelt Truida. „Dat was onze moeke. Als het eten bij de gaarkeuken werd verdeeld moest zij erop toezien dat het aantal porties voor ons huis klopte. Toen ze ziek werd, moest ik dat doen. Niemand van de volwassen vrouwen in ons huis durfde die verantwoordelijkheid te nemen. Maar in ons huis heeft er nooit iemand een portie te veel genomen. Daar ben ik nog altijd trots op.” Geen afscheid Afscheid van hun moeder hebben ze nooit kunnen nemen. Ze stierf op 4 september, drie weken na de capitulatie, vlak voordat ze naar het ziekenhuis gebracht zou worden. Truida was even naar buiten om naar haar broertjes en zusje te kijken. Toen ze terugkwam was haar moeder overleden. Daarna ging alles heel snel. Moeke was ineens weg. Piet: „Ik heb nog wel gezien dat ze op een kar werd gelegd en werd weggereden.” Japan capituleerde op 15 augustus 1945, maar voor de kinderen Bergsma bleef het een onzekere tijd. Truida: „We voelden ons niet meteen bevrijd. We zagen wel een vliegtuig overvliegen met rood, wit en blauw, maar mijn moeder zei: ’Ga niet naar buiten, want het is een valstrik.’” Toen de poort van het kamp open ging, probeerden alle vrouwen te achterhalen waar hun mannen gevangen zaten. Een enkeling waagde zich buiten het kamp, hoewel dat gevaarlijk was omdat jonge Indonesische vrijheidsstrijders zich tegen de Nederlanders hadden gekeerd. Van dat alles hadden de kinderen Bergsma nauwelijks weet. Jongens en meisjes gescheiden Pas tien dagen na de dood van hun moeder werden de kinderen Bergsma uit het kamp gehaald. Tijdens het transport uit het kamp werd hun vrachtwagen beschoten door Indonesische vrijheidsstrijders. Nadat ze in veiligheid waren gebracht, werden de kinderen opgevangen door de nonnen. Erg liefdevol ging dat niet. „De jongens werden van de meisjes gescheiden”, herinnert Piet zich. „De nonnen wisten dat we protestants waren. Ze wilden dat we rooms-katholiek werden”, vertelt Truida. „Ze zeiden: ’Je moeder en je broertje zitten al in de hel. Als jij rooms-katholiek wordt, kom je in de hemel en dan kun je ze eruit bidden.’ Ik zei toen: ’Als moeke en Kees niet in de hemel zijn, wil ik daar ook niet naartoe. Ik ben protestant en ik blijf protestant.’” Piet: „Ik vond eigenlijk alles best zolang ik te eten kreeg. Maar na overleg met mijn zus hebben we besloten een lijn te trekken. Toen we zeiden dat we niet rooms-katholiek wilden worden, trokken de nonnen een beetje de handen van ons af.” De kinderen Bergsma vertrokken met de Johan van Oldenbarnevelt uit Batavia. In Nederland was niemand van de familie daarvan op de hoogte gesteld. Pleegmoeder Jan Bergsma: „We gingen naar de grootouders van onze vader in het Limburgse Stein. Tante Nienke, een ongetrouwde zus van mijn vader, werd onze pleegmoeder. Ze had een goede baan als verpleegkundige die ze voor ons heeft opgegeven. Ineens had ze de zorg over zes kampkinderen.” In 2002 maakte Truida samen met Jan Grootenhaar het boek Donkere regendruppels. Daarin zijn twintig gesprekken met Indische oorslogswezen opgenomen. Toch is hun verhaal nagenoeg onbekend bij het grote publiek. „Daarom is het zo mooi dat we op 15 augustus voor de Indische oorlogswezen een krans mogen leggen tijdens de Nationale Indiëherdenking. Onze zus Ina komt daarvoor speciaal uit Engeland”, zegt broer Jan. Ook Piet schrijft zijn kampgeschiedenis op. Hij vertelt: „Een jaar of acht geleden heb ik besloten om zelf ook alles op te schrijven voor de kinderen en de kleinkinderen, zodat ze toch weten hoe het komt dat ik zo in elkaar zit. Toen ze nog klein waren heb ik ze er nooit over verteld. Ik wilde ze daar niet mee belasten.” Zo weinig wezen Jan Bergsma: „Bij mij gingen de kinderen er meer over vragen omdat ik steeds vaker in het ziekenhuis lag. Komt het door de oorlog? Ik weet het niet. Er is een periode geweest dat ik dacht: laat ik het maar allemaal vergeten. We waren met zo weinig Indische oorlogswezen. Een stuk of zevenhonderd. We weten het niet precies. Sommigen zijn naar Australië, Nieuw-Zeeland, Amerika en Canada geëmigreerd.” „Wij zijn nog altijd een vergeten groep”, verzucht Truida. „Een aantal jaren geleden bracht de ambassadeur van Japan op 15 augustus een bezoek aan de kaasmarkt hier in Alkmaar”, memoreert Jan. „Als teken van vriendschap hadden ze van tulpen een enorme Japanse vlag gemaakt. Toen ik dat in de krant las, werd ik zo boos, dat ik een hark heb gepakt en dat hele rode stuk eruit heb geharkt. Dat kwam in de krant. Ik kan er nog boos om worden: waarom juist op 15 augustus een Japanner uitnodigen? Ik kreeg ook reacties: „Fantastisch dat je dat hebt gedaan.”’ Vermist Ook van hun vader Wicher hebben de kinderen Bergsma nooit afscheid kunnen nemen. Hij werd als vermist opgegeven. Pas in 2004 kwam Piet Bergsma achter de ware toedracht toen hij een rapport in handen kreeg met een verhoor van een Japanse rechter, die bij de executie van hun vader aanwezig was geweest. Daarin stond dat hun vader nadat hij in het begin van de oorlog naar Australië was ontkomen, op 30 november 1942 terug naar Indië was gegaan voor een geheime missie. Hij werd door de Japanners opgepakt. Piet: „Hij zat twee jaar gevangen. In december 1944 is hij gefusilleerd bij Bodjonegoro.”