’Jetten was in Nijmegen helemaal niet groen’

Het is maandagochtend in de Lange Hezelstraat, een fraaie winkelstraat in hartje Nijmegen. Verscholen achter een prachtige winkelpui met glas in lood zit Adrie van Maasdijk achter zijn kassa. De klimaatplannen van zijn stad? Daar vindt de ondernemer wel wat van. De wens om stevig te vergroenen is in Nijmegen al jaren oud. In het collegeprogramma van D66, GroenLinks en PvdA wordt in 2010 al opgeschreven dat de stad ’koploper’ wil worden als het gaat om energie en klimaat. ’Forse stappen’ wil het stadsbestuur zetten ’in de richting van klimaatneutraliteit’. Inmiddels wil de stad ook volledig aardgasvrij worden. In het jaar 2045 moet dat achter de rug zijn. Winkelier Van Maasdijk ziet er geen brood in. „Dit pand is van 1819. Al zou ik het willen, ik kán niet zomaar van het aardgas af. Dan zou het beter geïsoleerd moeten worden. Dat is niet alleen duur, maar ook haast onmogelijk. De winkel zou er zijn historische karakter door verliezen.” Adrie heeft weinig op met zijn stadsbestuur. „Een links bolwerk”, bromt hij. „Nijmegen is een studentenstad en die studenten helpen steeds maar weer groene, linkse partijen aan een meerderheid. Maar na vier jaar zijn die studenten weg en zitten wij met de gebakken peren.” Dat juist in 2010 voor het eerst de term ’koploper’ in het Nijmeegse coalitieakkoord verschijnt als het gaat om klimaat, lijkt geen toeval te zijn. Het is D66’er Rob Jetten die daar in die tijd het podium van de gemeentepolitiek bestijgt: hij werkt mee aan het coalitieakkoord en wordt fractieleider van de democraten in de gemeenteraad. Het credo van toen valt ook nu om de haverklap bij de D66’er te beluisteren. Hij vindt dat Nederland de groene koppositie moet pakken. Maar dat blijkt allemaal compleet anders te zitten. „Jetten groen? Zo kennen we hem helemaal niet”, snuift raadslid Paul Eigenhuijsen van de lokale partij VoorNijmegen.nu. Volgens hem kwam de toenmalige wens van Nijmegen om groene koploper te willen worden uit de koker van GroenLinks, waarmee D66 samen met de PvdA in het coalitieschuitje stapte. „Dat is pas omgeslagen toen concurrent GroenLinks steeds groter werd, ook op landelijk niveau.” Volgens hem werd D66 groen uit puur opportunisme. Ook GroenLinks-wethouder Jan van der Meer herinnert zich dat de Nijmeegse D66-afdeling in die tijd de rechtsbuiten van het college was. „Ze waren heel wat rechtser dan het landelijk gemiddelde. Nijmegen was toen een linkse stad. Ik denk dat ze zich geroepen voelden om wat rechts tegengas te geven.” Nieuwsberichten uit die tijd staven dat. De vergroening waar de jonge Rob Jetten zich destijds vooral druk om maakte, was een groene golf voor automobilisten die het wachten voor verkeerslichten op doorgaande Nijmeegse wegen beu waren. Ook eist hij dat een irritante flitspaal wordt verwijderd, omdat de paal volgens hem niets anders doet dan ’autootje pesten’. In een ingezonden brief in de lokale krant legt de jonge fractievoorzitter uit dat de gemeentelasten voor ondernemers omlaag moeten. „Nijmegen is gebaat bij het aantrekken van bedrijven, niet bij het afschrikken van bedrijven met hoge lasten.” Ook wil de fractie dat er extra geld wordt besteed aan het aanpakken van overvallen. De partij wil ondernemers een subsidie geven, zodat ze veiligheidsmaatregelen kunnen treffen. „D66 wilde het geluid van ondernemers en automobilisten laten horen”, blikt VVD-fractievoorzitter Inge van Dijk terug. „In klimaat was de partij nooit koploper. Dat is pas iets van het laatste jaar.” Jetten noemt in een reactie de kritiek van zijn toenmalige Nijmeegse collega’s ’een beetje flauw’. Dat zijn partij toentertijd een rechtse koers voer is volgens hem niet vreemd. „De stad was superlinks en werd ook wel Havana aan de Waal genoemd. In aanloop naar de verkiezingen van 2010 dachten we: hoe gaan we dat college breken?” Hij beaamt dat hij ook de jaren daarna vooral op de hand van ondernemers en automobilisten was. „En we wilden in de groene plannetjes die GroenLinks steeds bedacht en alle kanten op schoten wat realisme aanbrengen. Het was wel een beetje een gekke rol.” Toch zat Nijmegen ondanks de weinig ambitieuze D66-fractie op het terrein van duurzaamheid de afgelopen jaren niet stil. Een grote slag werd geslagen door nieuwe woonwijken te gaan verwarmen met restwarmte in plaats van met aardgas gestookte cv-ketels. En de stads- en streekbussen gingen biogas tanken in plaats van diesel. Het leidde tot een flinke CO2-reductie. Maar over de twee projecten klinkt steeds meer teleurstelling. Het initiatief met de biogasbussen ’is nooit gaan vliegen’, zegt de Nijmeegse klimaatwethouder Harriët Tiemens. „We hadden gehoopt dat ook taxi’s erop zouden overstappen en misschien ook wel consumenten. Maar dat is nooit gebeurd. Misschien omdat biogas-auto’s niet sexy genoeg zijn? Dat zijn typisch van die aspecten waarmee je als pioniersstad te maken krijgt”, denkt ze. „We hebben er wel veel van geleerd.” Zodra het biogascontract afloopt, stapt de stad op elektrische bussen over, is de verwachting. Nog veel grotere hoofdbrekens vormen 6000 Nijmeegse nieuwbouwwoningen in de wijken Waalsprong en Waalfront die op het warmtenet zijn aangesloten. Via pijpleidingen zijn ze verbonden met afvalcentrale ARN in het Gelderse Weurt. In de fabriek wordt restafval verbrand. De warmte die daarbij vrijkomt ging vroeger verloren. Tegenwoordig wordt de restwarmte gebruikt voor het warm stoken van de Nijmeegse huishoudens. De stad gaat prat op het door de afvalcentrale gevoede warmtenet. Maar echt groen is het niet. Bij het fabrieksproces komt namelijk gewoon CO2 vrij. Weliswaar een stuk minder (tot zeventig procent) dan wanneer de Nijmeegse huishoudens op een gasgestookte cv-ketel zouden draaien, maar energiebedrijf Nuon, dat flink in het warmtenet investeerde, berekende dat dit systeem in feite slechts voor 53 procent als ’duurzaam’ mag worden gezien. En dat Nijmeegse warmtenet wordt eigenlijk alleen maar viezer. Dat komt volgens ARN-directeur Gerard van Gorkum doordat Nederlandse huishoudens steeds beter afval scheiden en recyclen. Zijn fabriek gebruikt daarom meer en meer buitenlands afval. Liefst twaalf procent van het ARN-afval komt inmiddels van over de grens, zegt hij, en dat aandeel zal stijgen. In grote dieselopleggers wordt het vanuit Duitsland en Engeland naar Nederland gereden. Dat het Nijmeegse warmtenet steeds vervuilender wordt noemt lokale politicus Paul Eigenhuijsen ’niet te verkopen’. Volgens hem veroorzaakt het Nijmeegse warmtenet eigenlijk ’alleen maar ellende’. Om het rendabel te maken is namelijk afgesproken dat er straks niet 6000, maar 15.000 huishoudens op het net aangesloten moeten zijn. De Nuon heeft het project voorgefinancierd, maar de terugverdientijd is lang. „Daardoor zitten de bewoners jarenlang vast aan een Nuon-contract en kunnen zij niet overstappen naar aanbieders die misschien goedkoper zouden zijn. Een gotspe”, vindt de lokale politicus. Volgens hem is de weg naar duurzaamheid in Nijmegen geplaveid met goede bedoelingen. „Ze willen heel graag, maar ze hebben geen idee waar ze moeten beginnen”, concludeert hij. „Je moet ook geen koploper willen zijn. Beter is het om te wachten op innovatie en om realistisch te zijn. In plaats daarvan loopt Nijmegen op groene wolken.” VVD-fractievoorzitter Van Dijk wijst erop dat het eigenlijk bizar is om juist nieuwbouwwijken op het warmtenet aan te sluiten. „Het warmtenet zou veel beter zijn voor de vele historische panden die Nijmegen rijk is. Ze zijn slecht te isoleren en hebben dus niks aan zonnepanelen en warmtepompen.” Niet alleen in de politiek zijn er zorgen over het massaal aansluiten van Nijmeegse woningen op het warmtenet. Het bezorgt ook beheerder Liander hoofdbrekens. Het nutsbedrijf moest recent namelijk al onorthodoxe maatregelen nemen, omdat er in Waalsprong en Waalfront veel meer elektriciteit wordt verbruikt dan werd voorzien. Het probleem zit hem vooral in de pieken aan stroomverbruik. Omdat de twee wijken op het warmtenet zitten en geen gas hebben, gaan rond etenstijd massaal de elektrische kookplaten aan. Aan het lokale distributiecentrum van de Lidl is daarom gevraagd om de vriescel rond piekuren zachter te zetten. Het nabijgelegen Van der Valk Hotel schakelt over op een warmtepomp. Beide bedrijven krijgen daar van Liander een vergoeding voor. Bij klimaatwethouder Tiemens (GroenLinks) is intussen steeds meer klimaatrealisme te bespeuren, blijkt uit een gesprek met haar in het historische gedeelte van het stadhuis. Groene koploper zijn? Die wens heeft ze op de meeste terreinen laten varen. Tiemens: „Wij hebben een heel compacte stad. Windmolens of zonneparken kunnen we hier niet echt kwijt. Anders is dat in een stad als Lelystad, die al bijna energiepositief is. We willen onze verduurzaming op een realistische en kosteneffectieve manier doen. We hebben echt nog decennia de tijd nodig om de omslag te kunnen maken.” Van dat verfrissende klimaatrealisme is bij Rob Jetten bar weinig te bespeuren. Waar hij in Nijmegen nog op de vergroenende rem stond, gaat hij tegenwoordig vol op het orgel. Volgens hem zijn wij ’de láátste generatie die iets aan de opwarming van de aarde kan doen’, sprak hij laatst bij Jinek. „De aanpak van de klimaatcrisis gaat over de toekomst van onze kinderen”, twitterde hij kort daarna. Wellicht had de jonge fractieleider de politieke peilingen van afgelopen maanden er nog eens bij gepakt. Daarin dreigde GroenLinks de Democraten opnieuw in de nek te gaan hijgen.