Het pleidooi van de premier wordt gezien als teken van zijn toenemende invloed en interesse in de EU - en mogelijk de opstap naar een Europese topfunctie. Juncker en diens voorgangers Barroso en Prodi als hoofd van de Europese Commissie spraken ook al eens de Churchill-lezing uit.

Europa heeft na de Tweede Wereldoorlog welvaart kunnen vergaren onder de veiligheidsparaplu van de VS. De EU is met z’n gedeelde waarden en nadruk op regels vooral goed geworden in ’soft power’, maar wordt toenemend geconfronteerd met ’hard power’ van spelers als China en Rusland, terwijl de Verenigde Staten steeds minder trek hebben om de Europese NAVO-landen te beschermen.

NAVO-norm

Hoog tijd dat de EU zichzelf serieus neemt als machtsfactor. „Als het op militaire capaciteiten aankomt, moeten Europese NAVO-landen leren op eigen benen te staan”, betoogt Rutte. Alle landen binnen het militaire bondgenootschap moeten hun beloftes nakomen en 2 procent van hun nationaal inkomen aan defensie uitgeven, een norm die Nederland bij lange na niet haalt.

’Te afhankelijk van Russisch gas’

Er zit meer belijdenis in Ruttes toespraak zonder boter bij de vis. Zo waarschuwt de VVD-voorman dat EU-landen zich voor hun energielevering kwetsbaar maken voor ’pijplijnpolitiek’ van een paar andere landen. „We zijn nog altijd veel te afhankelijk van Rusland en de Golfstaten.” Volgens Rutte is het ’een logische stap om leveringscontracten af te sluiten met producenten in de VS, Canada, Noorwegen, Afrika en Centraal Azië’. „En om flink te investeren in opslagcapaciteit van vloeibaar gas.”

De uitspraak is opmerkelijk. Nederland is met het dichtdraaien van de Groningse gaskraan niet alleen steeds afhankelijker van Russisch gas, we zijn ook zakelijk met de Russen verknoopt op het gasdossier. GasUnie, een 100 procent Nederlands staatsbedrijf, is eigenaar van Nordstream 1, de pijplijn die Russisch gas via de Oostzee naar Europa brengt.

De verdubbelde pijplijn Nordstream 2 wordt gefinancierd door Shell. Rutte deed het project tot nu toe af als zuiver economisch. In zijn lezing erkent hij dat het project wel degelijk geopolitiek risicovol is. De oproep om meer te investeren in opslagcapaciteit voor vloeibaar gas beantwoordt aan de Amerikaanse waarschuwing dat Nederlandse bedrijven die met Nordstream 2 in zee gaan te maken krijgen met Amerikaanse sancties. De VS is leverancier van vloeibaar gas.

Bikkelharde handelspolitiek

Het is precies bikkelharde handelspolitiek van de VS die Rutte meer wil zien bij de EU, die zijn interne markt meer als machtsmiddel moet inzetten. „Het begint met de bereidheid om marktmacht in te zetten voor politieke doeleinden en economische belangen.”

Ook moet de EU meer werk maken van z’n buitenland- en veiligheidsbeleid en zich niet uit elkaar laten spelen, meent Rutte. „Zeker in z’n eigen geopolitieke achtertuin moet de EU een machtsfactor zijn om rekening mee te houden. In werkelijkheid zijn we dat niet. Of niet genoeg.” Zo loopt het opleggen van sancties vaak vast op gebrek aan unanimiteit. Rutte stelt voor om sancties op te leggen op basis van een meerderheid van stemmen en niet op basis van unanimiteit. „We moeten beter een vuist kunnen maken.”