De NPO reclamevrij: maar wie zal dat betalen?

De publieke omroep heeft het zwaar. Kijkersaantallen lopen terug. Vooral jongeren laten het afweten, maar ook volwassenen tonen steeds minder interesse. Ze kijken meer en meer on demand. Reden voor het kabinet om de toekomst van de publieke omroep nog eens goed tegen het licht te houden. Binnen een week of vier moet het af zijn. Achter de schermen wordt er door de coalitie al weken over de kwestie gesproken. De gesprekken waren tot dusverre zeer aftastend, want de materie is in de constellatie van VVD, CDA, D66 en CU uiterst precair. Want daar waar de twee christelijke partijen CDA en CU nauw verweven zijn met de christelijke omroepen, flirt D66 juist met de overkoepelende NPO. De VVD heeft überhaupt weinig op met het subsidieslurpende Hilversumse televisiecircus. Toch is het aan deze totaal verschillende politieke bloedgroepen om er samen chocola van te maken. Financiële plaatje Besloten is om bij het leggen van de puzzel te starten bij het financiële plaatje. Jaarlijks krijgt de publieke omroep van het Rijk een minimumbudget van 740 miljoen euro, maar dat budget staat onder druk nu de reclame-inkomsten de laatste jaren terughollen. Het zorgt voor veel onrust. Recent besloot het kabinet daarom om Hilversum nog maar weer eens eenmalig te spekken met 40 miljoen euro. Een duurzame oplossing is het niet. Geen wonder dat er nu nadrukkelijk wordt gekeken naar het compleet schrappen van de Ster-reclames. Dat levert dan wel een gat op van 150 tot 180 miljoen euro, het bedrag dat nog steeds jaarlijks met de reclameblokken wordt opgehaald. Het gat kan op verschillende manieren worden opgevuld, klinkt het in Den Haag. Eerder gaven VVD, CDA en CU al aan dat een van de mogelijkheden is om het mes te zetten in de vele radiostations van de publieke omroep en in een televisienet, zoals NPO3. Het schrappen van een omroep wordt ook besproken. Daarbij ligt de NTR met het hoofd op het hakblok. De omroep heeft een scala aan bij het grote publiek onbekende programma’s in zijn stal, maar bijvoorbeeld ook kinderprogramma Klokhuis. YouTube en Netflix D66 ziet liever een mix aan maatregelen, zoals kabelaars een hogere rekening presenteren voor het mogen doorgeven van programma’s van de publieke omroep, of het verhogen van de inkomsten door het wettelijk mogelijk te maken dat omroepen een zakcentje verdienen door hun programma’s bijvoorbeeld op YouTube te zetten, of aan Netflix te verkopen. Ook bij de andere politieke partijen behoort een mix aan financieringsmaatregelen tot de mogelijkheden. Het gewoonweg ophogen van de rijksbijdrage aan de publieke omroep ligt volgens ingewijden daarbij ook op tafel, niet voor de volle mep van 150 tot 180 miljoen euro, maar wel een deel daarvan. De VVD bezorgt dat pukkeltjes. De liberalen zijn van mening dat er in Hilversum nog heel wat vet op de botten zit en dat er – naast het snoeien in een net en in radiostations – ook geld kan worden bespaard door efficiëntieslagen te maken bij de omroepen en de NPO. Ook moeten amusementsprogramma’s op de publieke omroep nu echt eens een halt toe worden geroepen. Zulke uitzendingen kunnen prima aan commerciële omroepen worden over gelaten. Dat laatste plan vindt steeds breder in de coalitie voedingsbodem. Voorheen was namelijk een van de redenen om een populair televisieprogramma zoals Boer zoekt vrouw in de benen te houden dat de reclameblokken rondom de uitzending een flinke zak met geld opleverden. Nu er serieus wordt bekeken of die reclameblokken weg kunnen, vervalt dat argument en zou het programma naar de commerciëlen kunnen verhuizen. Overeenstemming daarover is er nog lang niet. Bij andere onderhandelaars klinken namelijk zorgen dat het rigoureus snijden in amusement en human interest de publieke omroep te flets zal maken en voor nóg minder kijkers zorgt. Dat zou niet stroken met het coalitieakkoord waarin staat dat het kabinet staat ’voor een sterke publieke omroep’. Stammenstrijd De financiën vormen tijdens de coalitieonderhandelingen over de publieke omroep niet het enige struikelblok. Er ontbrandt ook een stammenstrijd over wie er meer macht moet krijgen: de omroepen, of koepelorganisatie NPO? Christelijke partijen CDA en CU zouden de bakens graag verzetten. Onder VVD-bewindsman Sander Dekker moesten omroepen fuseren en is de NPO steviger in de schoenen gezet. De twee christelijke coalitiepartijen, die diepe wortels hebben in EO en Kro-Ncrv, hebben er echter wel oren naar om omroepen opnieuw een dikkere vinger in de pap te geven door ze meer zeggenschap te geven over jaarplannen en begrotingen. In Duitsland oordeelde een rechter vorige zomer dat de publieke omroep het gebruik van tekst op internet moet beperken vanwege het marktverstorende effect. Een belangrijke overwinning voor de Duitse kranten die de zaak hadden aangespannen. Ook Nederlandse kranten vinden dat met name de met staatssubsidie gespekte NOS te veel in hun vijver vist door lange nieuwsteksten online te publiceren. In politiek Den Haag staat het onderwerp echter niet hoog op de agenda. De coalitiepartijen geven meer prioriteit aan hun eigen stokpaardjes. Ze zijn eventueel wel bereid om er een politiek besluit over te nemen, maar liever zien ze dat de kranten er onderling uitkomen met de NOS en andere nieuwsorganisaties. Dat moet gebeuren tijdens door minister Slob georganiseerde mediaberaden, waarin zowel publieke- als commerciële omroepen, kranten en kabelaars met elkaar aan tafel zijn gezet. Minder leden Dan speelt er ook nog de kwestie van de terugkachelende ledenaantallen van de publieke omroepen. Want als een slinkend aantal mensen de moeite neemt om lid te worden en steeds meer mensen hun heil zoeken bij Netflix, wat legitimeert dat enorme bedrag van 740 miljoen euro aan overheidssubsidie aan de publieke omroep dan nog? CDA en CU zouden graag zien dat er meer draagvlak wordt gevonden door omroepen met maatschappelijke organisaties te laten samenwerken. Kro-Ncrv kan bijvoorbeeld de handen ineen slaan met kerkelijke organisaties en aan de AvroTros kan een organisatie als de ANWB worden gekoppeld. In de coalitie klinkt ook het plan om het voortaan toe te staan dat bedrijven of maatschappelijke organisaties bepaalde programma’s gaan maken, geheel los van de bestaande omroepen. Bepaalde genres moeten daarvoor worden opengegooid, documentaires bijvoorbeeld. De NPO heeft ondertussen bij de coalitie een eigen voorstel gelanceerd. De club van Shula Rijxman oppert daarin een ’maatschappelijke denktank’ die moet toetsen of programma’s niet te wit, mannelijk, hetero, of vergrijsd zijn. De suggestie is niet bijster goed gevallen. „Dit zijn D66-fratsen”, klinkt het schamper. „Een recept voor ellende”, wordt voorspeld.