Grote rol Nederland bij ontdekking duizenden sterrenstelsels

De onderzoekers gebruikten de LOFAR (Low Frequency Array)-telescopen. „Die werken op hele lange radiogolven, in tegenstelling tot optische telescopen”, vertelt Röttgering. „Daarmee zie je heel andere dingen dan bij normale telescopen, waarbij je je ogen gebruikt.” Daardoor kunnen er bijvoorbeeld ’jets’ worden opgevangen: miljoenen kilometers lange gaspluimen die vrijkomen als sterrenstelsels met elkaar in botsing komen of fuseren. Zulke jets zijn vele tientallen miljoenen jaren zichtbaar in het radiospectrum, maar zijn voor het oog onzichtbaar. Dankzij deze techniek konden de onderzoekers verder het heelal in kijken. En daardoor kwamen plots honderdduizenden andere sterrenstelsels aan het licht. Die ontdekking heeft ’een nieuw raam op ons heelal geopend’, zeggen de betrokken onderzoekers. Een enorme opluchting na een inspanning van bijna tien jaar, waarin de astronomen het equivalent van tien miljoen dvd’s met gegevens moesten verwerken. Röttgering: „Dit is een van de hoogtepunten van mijn carrière. Eindelijk kwamen alle puzzelstukjes bijeen en konden we een ’radiokaart’ opstellen.” Want het was nogal een puzzel. De LOFAR-telescopen, die in zeven verschillende Europese landen staan, bestaan uit honderden antennes die naast elkaar in een veld zijn gerangschikt. Zo staan er 38 in Noord-Nederland. Ze staan met elkaar in verbinding, hebben een totale diameter van 1300 kilometer en zenden de opgevangen signalen door naar datacentra. In Nederland staan die in Amsterdam en Groningen. De supercomputers moesten in totaal ongeveer 20 miljoen gigabyte verwerken. Dankzij deze ontdekking komen we weer een stapje dichter bij een wetenschappelijke verklaring voor het ontstaan van de aarde, stelt Röttgering. „We komen nu echt bij sterrenstelsels en zwarte gaten uit die in de buurt van de oerknal moeten zijn ontstaan” En in die sterrenstelsels zijn weer sterren en planeten en uiteindelijk de aarde ontstaan. Röttgering: „Uit ons onderzoek blijkt dat de hoeveelheid energie die door zwarte gaten naar binnengezogen en weer uitgestoten wordt, veel invloed heeft op hoeveel sterren een stelsel kan vormen en hoeveel planeten daaruit voortkomen.” Via dit onderzoek is momenteel de noordelijke hemel, boven Europa, Noord-Amerika en Noord-Azië, voor twee procent in kaart gebracht, stelt Röttgering. „Een gebied 1000 keer zo groot als de maan. Maar we willen binnen vier of vijf jaar naar de honderd procent.” Want dan zullen er nog veel meer sterrenstelsels worden ontdekt. De onderzoekers verwachten uiteindelijk op wel 15 miljoen uit te komen. Dat Nederland zo’n belangrijke rol speelt in dit onderzoek, met twee datacentra, stemt Röttgering trots. „We behoren tot de beste paar landen van de wereld op het gebied van sterrenkunde. Ik zit al vijfentwintig jaar in het vakgebied. Iedere vijf of tien jaar zijn er van die ontdekkingen waarvan je hoopt dat het echt heel serieuze doorbraken zijn. Als die komen, is het prachtig. Ik was bij dit project regelmatig bang dat we te ambitieus waren geweest. Als het dan uiteindelijk lukt, is dat heel mooi.”