Kabinet Baudet ’een rimpeling’

Op een stormachtige lentedag aan de rand van de Kralingse Plas in Rotterdam, op een locatie tussen twee oud-Hollandse windmolens, zit Jan Rotmans klaar. Zijn omgeving adviseerde hem geen interview te geven aan de krant die niet huist in de zuil van het groene evangelie. Toch hapt de Erasmus-professor toe: „Juist als mensen zeggen dat ik iets niet moet doen, ben ik geneigd om het wel te doen.” Eigenwijsheid kenmerkt zijn carrière. Als jonge wetenschapper sleutelde hij één van de eerste klimaatmodellen in elkaar; om te voorspellen hoe de wereldtemperatuur en zeespiegel reageren op CO2-uitstoot. Later zette hij het transitie-instituut DRIFT op én, om haast te maken, initieerde hij de stichting die via de rechter een strenger klimaatbeleid eist. De naam Urgenda viel hem te binnen in bad. Bent u blij hoe Urgenda via rechtszaken de democratie omzeilt door de magistraat op de stoel van de minister te zetten? „Ik had daar in het begin wel wat moeite mee. Ik achtte het ook niet zo kansrijk. Het gaat mij niet zozeer om die zaak, maar om het signaal. Als een overheid je onvoldoende beschermt tegen de nadelige gevolgen van klimaatverandering dan heb je als burger het recht om daartegen in opstand te komen. Daarom sta ik er ook helemaal achter. Die rechtszaak zelf wordt overschat. Die doelstelling voor 2020, een reductie van een kwart aan broeikassen ten opzichte van 1990, gaan we toch niet halen. De periode tot 2030 is veel belangrijker. Alleen als je het al te geforceerd doet, kan het ten koste gaan van het draagvlak.” We hoeven die doelen niet alsnog te halen? „Dat wil ik wel, maar het kan bijna niet. We hebben verzuimd tijdig in te grijpen. Nederland is kampioen in het niet halen van milieudoelen. Daarom begrijp ik die paniek rondom die 49 procent voor 2030 ook niet.” Wilt u liever dat de overheid het door onze strot duwt? „Pas op hè? Ik heb vanaf 2000 tien jaar lang met de overheid gewerkt aan het project energietransitie. Ik heb ook gelijk gezegd: dit duurt wel twee generaties. We kunnen versnellen, maar niet vanuit een brede aanpak zoals we nu willen. Daar is teveel weerstand tegen. Begin eerst met gemeenten en bedrijven die willen en kunnen. De mensen die niet willen: laat ze met rust. Paniek is nergens voor nodig.” Toch zien sommigen u als onheilsprofeet. „Als er nou iemand altijd optimisme heeft uitgestraald, dan ben ik het wel. Bijna dertig boeken, honderden publicaties en dan haal je er één quote uit. Dat vind ik echt bedenkelijk. Ik ben een internationale autoriteit op mijn gebied. Het is symbolisch voor deze tijd. Er wordt respectloos omgegaan met wetenschappers.” U heeft het niet zo op klimaatsceptici? „Ik wil best met een topwetenschapper in discussie, graag zelfs. Maar die zijn er niet aan de andere kant. Ik houd me al decennia bezig met transities. Dan komt er een of andere vlerk, Baudet, en die stelt dat allemaal ter discussie, op niet-wetenschappelijke gronden. En dan moet ik daarmee in debat?” Kom op! Je kunt Johan Cruijff toch niet vergelijken met een amateurvoetballer? De Telegraaf sprak met hoogleraar klimaateconomie Richard Tol en atmosfeerwetenschapper Nic Lewis. Ook zij denken anders dan u. „Ik ken Richard al heel lang. Creatieve jongen. Wel een querulant. Maar hij heeft niet echt verstand van klimaat. Hij is econoom! Over het hele fysisch-biologisch-chemisch systeem heeft hij nooit gepubliceerd. Ik wel. Ik begrijp hem wel in zekere zin, want hij zegt dat er geen reden is tot paniek. Dat zeg ik ook. Maar we moeten wel haast maken. Ik geloof dat als het erop aan komt, we het collectief intellectueel vermogen hebben om er iets aan te doen.” Toch zei u in het AD: ’Het gaat niet meer om de vraag: kunnen we de ijsbeer behouden? De vraag is: blijft de mensheid wel bestaan?’ „Nee nee nee! Ik heb gezegd: toen ik met klimaatonderzoek begon, waren we vooral bang voor de aarde. De laatste tien jaar zien we dat het bedreigender is voor de mens zelf. Dat is het inzicht dat je in 35 jaar ontwikkelt. En er kunnen conflicten en oorlogen ontstaan rond de energietransitie. Ik zie die instabiliteit en dan waarschuw ik daarvoor. Dat is mijn activistische kant.” Dat is toch paniek zaaien? „Nee, de toonzetting in het laatste IPCC-rapport is wel heel erg, laat ik zeggen, alarmerend. We hebben tot 2030 nog de tijd om te voorkomen dat we het eigenlijk niet meer in de hand hebben.” Er staat ook in het laatste IPCC-rapport dat we meer CO2 kunnen uitstoten voor we de anderhalf of twee graden opwarming aantikken. „Er staan nuanceringen in. Soms komen wij klimaatwetenschappers terug op berekeningen die we doen. Er is nog steeds onzekerheid over de koolstofopname in oceanen. Je hebt de oceaan, de terrestrische biosfeer en de atmosfeer. Koolstof wordt daartussen uitgewisseld. Helemaal goed doorgronden doen we dat nog steeds niet. Hetzelfde geldt voor klimaatgevoeligheid. Dat was in mijn klimaatmodel IMAGE ook al een grote onzekerheid.” Dat is het nog steeds. „Ja, dat is het nog steeds. Alleen, de grondtoon is kristalhelder: we weten genoeg om ons ongerust te maken én de tijd om er nog echt iets te doen, wordt steeds korter. Als nou de beste klimaatwetenschappers consistent waarschuwen, hoe groot is de kans dat die ernaast zitten? En hoe je dat vertaalt, soms doen we dat misschien een beetje gratuit, maar dat is nodig.” Daarom zei u het wat hard: ’het gaat niet om de ijsbeer maar om de mensheid’? „Nou ja, het symbool van de ijsbeer ben ik nooit gelukkig mee geweest, en het werkt ook niet meer.” Want het gaat juist goed met de ijsbeer? „Dat hangt er vanaf hoe je het bekijkt. Het gaat mij om de klimaatkennis en de vraag: welke conclusies trekken we daaruit? Er zijn wel vijf redenen voor de energietransitie. Slechts één ervan is klimaatverandering. Die zorgt voor een grote paradox. Want bij klimaat hebben we nauwelijks tijd, en tegelijkertijd zeg ik: als je in die wurggreep komt van het idee ’het moet binnen tien jaar’, dan kom je er niet uit. Dan creëer je zoveel weerstand dat je verder afraakt van die transitie dan je wilt.” Helpt het gedram van Urgenda dat draagvlak dan wel? ,,Die rechtszaak geeft hoop aan miljoenen Nederlanders die een ambitieus klimaatbeleid willen. We moeten alleen zorgen dat het niet over de hoofden van burgers gebeurt, daarom is het ook zo belangrijk dat bedrijven ook fors mee gaan betalen, en niet alleen burgers. Ik leg altijd de nadruk op sociale en economische voordelen van de energietransitie. Uiteindelijk levert het banen, innovatie en duurzame groei op. Je kunt mij op de voorkant van de Telegraaf zetten als groene bangmaker, maar het is niet representatief voor wie ik ben.” Is die energietransitie te betalen? „Ik heb altijd gezegd: een gemiddeld gezin gaat over tien jaar duizend euro per jaar meer betalen aan energie. Want we leggen een compleet nieuwe energie-infrastructuur aan. Zo’n beetje als enige praat ik over deze ’transitiepijn’. Het is een sociaal verdelingsvraagstuk. We verdelen dat eerlijk net zoals we de kosten van de zorg, ook een basisbehoefte, eerlijk verdelen. Want die 240.000 mensen in Rotterdam Zuid kunnen dat niet betalen. En over twintig jaar kost energie bijna niks. Je moet mensen niet bang gaan maken. Als je tegen mijn moeder zegt: je moet binnen vijf jaar van het gas, dan gaat ze dat niet doen. Het is dus vooral een mentale opgave.” Sommige vrouwen in Engeland weigeren nog kinderen te krijgen uit angst voor klimaatverandering. Rotmans zucht. „We leven in een duurzaamheidsrevolutie en tijdens revoluties worden mensen bang. Hun inkomen staat ter discussie, hun baan, hun bestaanszekerheid. Dan krijg je dit. Men vlucht in populisten, ook al hebben die geen oplossingen. Populisten maken mensen bang voor buitenlanders, bang voor Europa, bang voor klimaatbeleid. Ja, dat is nou juist niet de weg die we willen bewandelen. Dit is een evolutionaire revolutie. Accepteer die traagheid, maar probeer te versnellen.” Zijn die uitstootdoelen van 2030 en 2050 daar dan ondergeschikt aan? Er zijn wellicht verschillende tempo’s nodig? „Ik vind de weg zelf veel belangrijker dan de doelen die we bijna nooit halen. Dat getal van 49 procent is ook niet heilig. Ik heb liever dat we 40 procent halen en daarna doorpakken, want het is een exponentiële curve. Als je over vijftien of twintig jaar nog aan het gas zit, ben je ook een beetje een sukkel.” En als straks het kabinet Baudet aantreedt? „Deze revolutie is geen vloeiende curve, het is een grillig proces. En we zijn al decennia bezig, dus er is al heel veel in gang gezet. Ook al komt Baudet aan de macht. Dan is dat slechts een tijdelijk effect. Ook hij zal inzien dat het voor Nederland economisch voordelig is om mee te doen met die energietransitie. Zo’n politieke verkiezing is een rimpeling. Ruis in het licht van de transitie.”