Lucht te lijf met CO2-stofzuiger

Aan de zuidwestkant van IJsland, op zo’n dertig kilometer rijden vanaf de hoofdstad Reykjavik, ligt de Hellesheidi geothermische centrale van nutsbedrijf Reykjavik Energy. Witte condenswolken boven de installaties, tegen een ruig bergachtig landschap, verraden de warmte die de IJslanders uit de grond pompen. Maar hier gebeurt meer. Slimme uitvinders zijn erin geslaagd om een veertig jaar oude ELO-hit werkelijkheid te laten worden: Turn to Stone. Filter Lucht verandert in steen. Een samenwerking met het Zwitserse bedrijf Climeworks zorgde ervoor dat anderhalf jaar geleden een installatie van de Zwitsers op het terrein werd neergezet. Het apparaat ziet eruit als een overmaatse wasmachine met een luchtinlaat zo groot als op een ouderwets scheepsdek. Het zuigt lucht uit de frisse atmosfeer en binnenin grijpt een chemisch filter de CO2-moleculen aan zich vast. „Zodra het filter vol is, zetten we de machine stil en maken we de CO2 los door verhitting”, vertelt Louise Charles, communicatiemanager van het klimaatbedrijf. „De pure CO2 vermengen we vervolgens met water. Als een soort frisdrankmachine. Dat mengsel brengen we daarna zevenhonderd meter onder de grond naar een basaltlaag. En daar vormt zich uiteindelijk nieuw gesteente.” Luchtwassers De futuristisch ogende vinding dankt de wereld aan twee ski-fanaten. Christoph Gebald en Jan Wurzbacher. Ze ontmoetten elkaar in 2003 op de universiteit ETH in Zürich en besloten samen een bedrijf te starten. In hun vrije tijd zoefde het tweetal van de besneeuwde hellingen. Daar vielen hen de afnemende gletsjers op. Zouden ze zich daarvoor niet kunnen inspannen? Iets bijdragen tegen klimaatverandering? Inmiddels heeft de onderneming Climeworks naast de CO2-stofzuiger in IJsland haar luchtwassers staan in Zwitserland en Italië. Ook Nederland herbergt een dergelijk verhaal van een jonge idealistische Willie Wortel. Max Beaumont kwam als 24-jarige natuurkundige in 2008 uit Engeland naar Noordwijk om er in het Europese Ruimtevaart Onderzoekscentrum (ESTEC) aan de slag te gaan. Als kind al wist de Brit dat hij astronaut wilde worden. Of ondernemer. De werksfeer bij de divisie Bemande Ruimtevaart – een paar deuren verderop zat André Kuipers – ervoer Beaumont als ’fantastisch’. „Elke dag probeerden we de grenzen van menselijke kennis te verleggen”, vertelt Beaumont op een zonnig terras van het Amsterdam Science Park. De dertiger is oprichter en ceo van Skytree. Hij spreekt Nederlands, houdt van Amsterdam en leidt een groep werknemers van zes verschillende nationaliteiten. Een vinding uit de ruimtevaart vormde de basis voor het bedrijf, dat weer werkt aan een andere toepassing van de CO2-happer. Vergiftiging In het kort: ruimtestations hebben een eigen CO2-probleem. Als astronauten in een afgesloten ruimte zuurstof inademen en kooldioxide uitblazen, bouwt de concentratie CO2 steeds verder op. Dat leidt tot duizeligheid en uiteindelijk vergiftiging. „Precies zoals ook in de Apollo 13 dreigde te gebeuren”, zegt Beaumont. Als oplossing ontwikkelde de ruimtevaart een speciaal materiaal om CO2 uit de lucht te filteren. Door dat concept te koppelen aan klimaatverandering, zagen Beaumont en zijn partner hun kans schoon. In het laboratorium van Skytree draait een proefmodel om te testen hoe goed de techniek kooldioxide uit een afgesloten ruimte haalt. Sensoren meten de CO2-concentratie, de temperatuur, de luchtvochtigheid en de luchtdruk om te worden verwerkt één ruimte verderop. Skytree is nog steeds een klein bedrijf. Vorig jaar haalde het een half miljoen euro omzet. Maar de ambitieuze groep staat op het punt door te breken naar de commerciële markt. In de auto-industrie. Eigenlijk maakt Skytree een soort ruimtestation van het auto-interieur. Dat is met name voor fabrikanten van elektrische wagens aantrekkelijk. Beaumont: „Door CO2 te onttrekken blijft de lucht gezond. En het bespaart enorm veel energie voor verwarming en airco. Juist voor elektrische auto’s, die ‘s winters voor verwarming op de batterij aangewezen zijn, is dit een doorbraak. De actieradius stijgt met gemiddeld tien procent. In feite verkopen we nu energie-efficiëntie en luchtkwaliteit.” Komende zomer moet een model klaar zijn voor grootschalige toepassing in auto’s. Uitstoot De auto-industrie lijkt misschien een rare afslag. Zeker als het doel is om klimaatverandering tegen te gaan. De vraag dringt zich op: kunnen de CO2 happende technieken ooit iets wezenlijks bijdragen tegen CO2-ophoping in de atmosfeer? Of blijft het verminderen van uitstoot veel belangrijker? Beide, stelt het VN-klimaatpanel IPCC. Haar rapport van vorig jaar maant de wereld weliswaar tot snelle uitstootreductie, maar ook het actief verwijderen van CO2 uit de atmosfeer zou noodzakelijk zijn om de ergste opwarming te vermijden. Aldus de geleerden. Goed nieuws dus voor Skytree en Climeworks. Greenpeace is minder enthousiast. „Dit is misschien het minst extravagante voorbeeld van geo-engineering, maar het is nog steeds veel te duur”, antwoordt Faizah Oulahsen desgevraagd. Met ’geo-engineering’ duidt de milieuactiviste op het brede scala aan, soms knotsgekke, technologische ideeën tegen aardse opwarming. NWT Magazine bracht onder de titel Een parasol voor de aarde ooit een heerlijk overzicht van de meest uiteenlopende gedachten: van het afschieten van biljoenen siliciumschijfjes als spiegeltjeswolk tegen zonlicht tot het uitstorten van miljoenen tonnen zwaveldioxide in de stratosfeer om zo een afkoelende vulkaanuitbarsting na te bootsen. Oulahsen erkent: CO2 afvangen is realistischer. „Maar het heeft weinig zin om CO2 uit de lucht te halen als we het nog steeds in de atmosfeer blijven pompen. Dan kun je het probleem beter bij de bron aanpakken. Zelfs als we dit positief bekijken, dan is de capaciteit nooit voldoende. Het gaat om zoveel CO2 die uit de lucht moet. Wat wil je daar allemaal mee doen?” Voor Greenpeace zijn CO2-stofzuigers zeker geen magische oplossing en mogen we het concept-klimaatakkoord van Ed Nijpels er niet voor aan de kant schuiven. Op de vraag van Oulahsen wat we allemaal met die opgeslokte CO2 moeten doen, hebben de uitvinders direct een weerwoord: er is uitzonderlijk veel te doen met de CO2 die je uit de lucht hapt, benadrukt Beaumont. Hij vertelt dat het geschikt is als bouwstof, van cement tot tandpasta. Meest gangbaar is nu al het gebruik als plantenvoeding in de tuinbouwkas. Zoals ook in het Westland gebeurt. Dat is ook wat Climeworks doet met haar gewonnen CO2 in Zwitserland. En kooldioxide kan zelfs een grondstof zijn voor nieuwe brandstoffen. Het Canadese bedrijf Carbon Engineering, dat ook CO2-afvangers ontwikkelt, studeert op plannen om met CO2 groene methanol te maken. Opvallend genoeg investeren juist Amerikaanse oliebedrijven in Carbon Engineering. Want CO2 is ook een belangrijk hulpmiddel om de laatste restjes aan olie en gas uit bijna lege fossiele putten te winnen. Dat maakt de toch al huiverige milieugroeperingen niet enthousiaster. Climeworks heeft grootse plannen. „We gaan de capaciteit van onze installatie op IJsland verder opvoeren”, vertelt Louise Charles. „Veertig tot vijftig keer zo groot. Daarmee kunnen we straks enkele duizenden tonnen CO2 per jaar uit de lucht halen.” Op de wereldwijde uitstoot van 37,1 miljard ton CO2 vorig jaar is dat natuurlijk een druppel op de gloeiende plaat. Kruimelwerk. Maar, benadrukt Charles, de techniek heeft zich bewezen en kan overal worden geplaatst. Het zou hard kunnen gaan. „Alles staat of valt met een goed businessmodel”, zegt Beaumont. Met andere woorden: de kosten voor het uit de lucht halen van CO2 moeten omlaag. Anders is voor de gewonnen CO2 geen afzetmarkt te vinden. De laatste cijfers die Climeworks publiceerde, kwamen neer op 600 euro per gefilterde ton CO2. Dat moet terug tot 50 à 100 euro per ton, meent de Skytree-directeur. Het Canadese Carbon Engineering stelt dat die drempel al in zicht is. „Wij willen iets betekenen voor het klimaat”, zegt Beaumont. „Dat is onderdeel van onze bedrijfsvisie.” Het zou niet de eerste keer zijn dat een vinding uit het ruimteonderzoek goud waard blijkt te zijn op aarde. Gps-navigatie, draadloze apparatuur, verende binnenzolen, krasbestendige lenzen en zonnepanelen: we danken het allemaal aan de ruimtevaart. Dat een klein Amsterdams bedrijf de branie heeft om op eigen wijze het wereldwijde klimaatprobleem aan te pakken, hoeft niet af te schrikken. „Er is nog nooit iets groots en succesvols gebouwd zonder dat er een klein groepje mensen aan is begonnen.” En de techniek kan verrassen. Ooit was er een flatgebouw aan computers nodig om gegevens op te slaan die nu in een mobiele telefoon passen.