Laatste kans voor het conservatisme?

Het is daags na de terreuraanslagen in Sri Lanka. In een café aan de Markt in Gouda verbazen twee conservatief-christelijke intellectuelen zich over de reacties in het Westen. „Ik ben er behoorlijk klaar mee”, zegt dr. Henk-Jan Prosman (43), hervormd predikant in Nieuwkoop. „Als je ziet dat nauwelijks benoemd kan worden dat de slachtoffers hoofdzakelijk christenen zijn. Dat politici en journalisten zich in bochten wringen om de islam vooral niet als boosdoener aan te wijzen. Mensen als Barack Obama en Hillary Clinton die het hebben over ’Pasen-aanbidders’ omdat ze kennelijk de term ’christenen’ niet willen gebruiken. Die obsessie om vooral niet als racistisch of islamofoob te boek te willen staan. Ik begrijp niet dat christenen dit allemaal over hun kant laten gaan.” Wraakacties Historicus dr. Bart Jan Spruyt (55), die lesgeeft aan een hogeschool in Gouda en doceert aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, knikt instemmend. Hij wordt ’gek van de media’, zegt Spruyt, die lid is van de behoudende Hersteld Hervormde Kerk. „Na de aanslag in Christchurch moesten we allemaal meemarcheren uit solidariteit met moslims. En rondom Sri Lanka weten de media het nieuws zo te manipuleren dat ook nu weer moslims het slachtoffer zijn, want die moeten blijkbaar vrezen voor wraakacties.” De twee gesprekspartners mengen zich regelmatig in het publieke debat. Ze denken onder meer na over de vraag hoe het Westen moet reageren op de druk van immigratie, secularisering, terreur, islamisering en globalisering. Prosman is somber. Hij werkt aan de vertaling van de bestseller van de Britse auteur Douglas Murray The Strange Death of Europe en onderschrijft diens conclusies: „Ik vrees dat Europa zich overlevert aan de meest racistische en uitsluitende ideologie van deze tijd: de islam.” Spruyt: „Ik zie niemand in de politiek die een realistische analyse maakt van al deze onderwerpen, zich omringt met serieuze, fatsoenlijke mensen en maatregelen voorstelt, waarbij ook een beroep wordt gedaan op de verantwoordelijkheid van de burgers. Frits Bolkestein deed dat. In Oostenrijk nu Sebastian Kurz.” Conservatieve beweging Verschillende malen probeerde Spruyt in Nederland een conservatieve beweging van de grond te krijgen, onder meer met zijn Edmund Burke Stichting, een denktank. Tevergeefs. „We werden overstemd door het populisme van Fortuyn, overigens een prima kerel hoor. Later dacht ik dat Wilders het conservatisme begreep en ben ik voor hem gaan werken. Toen hij zich eenzijdig op de islam ging richten, ben ik ermee gestopt. Wilders is inmiddels een grijsgedraaide plaat.” En nu is er het Forum voor Democratie van Thierry Baudet, virtueel de grootste partij van Nederland. Baudet werpt zich op als de beschermheer van het ’Avondland’ – het oude Europa, dat hij ziet verdwijnen – wijzend op de christelijke wortels van onze cultuur. Spruyt: „Dankzij de linkse koers van CDA en VVD, die GroenLinks moeten paaien voor het klimaatakkoord, is er een enorm gat ontstaan, waar Baudet met succes in springt. De vraag is: is dit de conservatieve partij waar we al twintig jaar op hopen?” Prosman heeft sympathie voor Baudets project. „Mede omdat hij die christelijke waarden benadrukt. Maar politieke vernieuwing kan alleen als burgers zelf weer verantwoordelijk worden voor de samenleving en niet alles van de Staat verwachten. Rechts-populisten gaan hier vaak aan voorbij.” Bart Jan Spruyt maakt zich zorgen. Hij vraagt zich af of Baudet wellicht ’radicaliseert’. „Hij heeft goede punten: klimaat, immigratie, zijn kritiek op de ’linkse’ media en universiteiten. Dat wordt allemaal weggehoond, maar hij heeft gelijk. Maar hij vervreemdt mensen als ik van zich, als hij de indruk wekt te flirten met autoritaire en racistische stromingen. Het ware conservatisme sluit niemand uit. En dan is er de VVD-achtige vleugel bij Forum, van Henk Otten, die zegt ’het moet niet al te christelijk worden’ en ’we moeten het niet te veel over cultuur hebben’, terwijl dat nu juist het fundament is onder een samenleving. Dan houd ik m’n hart vast: wordt dit weer een verloren kans voor het conservatisme?” Homohuwelijk Het CDA, de partij waar Spruyt nog lid van is, zou die conservatieve ’cultuur-christelijke’ positie kunnen – misschien wel moeten – innemen. „Maar daar wordt elk conservatief geluid in de kiem gesmoord door de linkse vleugel”, zegt Spruyt. Prosman: „Bij het CDA hebben ze het totaal laten lopen.” Elders, zegt Prosman, in landen als Duitsland, Griekenland, Frankrijk, Italië gaat men vanzelfsprekender om met de ’conservatief-christelijke’ onderstroom in de samenleving. „De Duitse christendemocraten voeren nog altijd campagne tegen het homohuwelijk. In Griekenland is er breed verzet tegen de bouw van moskeeën. Niemand stelt daar ter discussie dat de nationale identiteit grotendeels door het christendom is bepaald. Dat is in Nederland onmogelijk.” Spruyt: „De verzuiling was verstikkend. Je hoorde bij een bepaalde kerk, een partij, een vakbond, een omroep, een krant. Logisch dat mensen daar uit wilden breken. Maar het is jammer dat dit op zo’n radicale manier gebeurt, dat men het christelijk geloof zelfs niet meer als belangrijke culturele factor wil erkennen.” Dat Baudet met diens conservatieve agenda nu zoveel mensen aanspreekt, is daarom des te opmerkelijker. Spruyt: „Je ziet hoeveel er los kan komen wanneer er een appel wordt gedaan op zaken als nationale trots, de eigen cultuur en nationale soevereiniteit. Maar zo’n beweging trekt ook altijd mensen aan met radicale ideeën. Die moet je de pas afsnijden. Er valt niets te lachen als ook dit conservatieve project weer mislukt.” Beluister ook de wekelijkse podcast van verslaggever Wierd Duk via Spotify of iTunes.