Rembrandt vaker goed voor een flinke rel

Amerikaanse onderzoekers van de New York University claimden dinsdag dat het schilderij Portret van een jonge vrouw uit het kleine Allentown Art Museum in Pennsylvania toch een echte Rembrandt zou zijn. Terwijl het doek in de jaren zeventig door de Nederlandse prof. dr. Ernst van de Wetering als ’niet authentiek’ werd bestempeld. Wie heeft er gelijk? Van de Wetering, die tussen 1968 en 2014 leiding gaf aan het wereldbefaamde Rembrandt Research Project, maar inmiddels al weer geruime tijd met pensioen is, houdt voet bij stuk. Volgens hem is de huidige claim niets dan een ’commerciële truc’ van het museum om meer bezoekers te trekken. Hij blijft stellig bij de conclusie dat dit portret geen echte Rembrandt kan zijn, omdat de van het licht afgewende helft van het gezicht te licht is weergegeven en de proporties niet kloppen. Eerst de onderzoeksgegevens inzien Pieter Roelofs, hoofd van de afdeling zeventiende eeuwse schilderkunst in het Rijksmuseum, is minder afwijzend. Hij wil eerst de onderzoeksgegevens van de Amerikaanse wetenschappers inzien voordat hij een oordeel velt. „Zeker is dat dit portret van een jonge vrouw al vroeg in de twintigste eeuw als authentieke Rembrandt geboekstaafd werd. Het werd door Abraham Bredius, de vroegere directeur van het Mauritshuis in Den Haag, opgenomen in zijn Rembrandt-monografie.” Later in 1961 kwam het kunstwerk dan ook als ’echte Rembrandt’ in het museum van Allentown terecht. „Dit was nog ruim voordat het Rembrandt Research Project op stoom kwam. Dat project heeft de kunsthistorische wetenschap veranderd. Voorheen baseerde een kunstkenner puur op connaisseurschap zijn oordeel over een schilderij. Er werd dan vooral gekeken naar schilderstijl en verfopbreng, kortom het handschrift van de kunstenaar. Maar Van de Wetering en zijn team voegden nieuwe technieken toe, zoals röntgenopnamen en later infrarood, waardoor het vak exacter werd”, legt Roelofs uit. Volgens Roelofs hebben de New Yorkse onderzoekers die het Portret van een jonge vrouw hebben gerestaureerd nu ook weer gebruik gemaakt van de nieuwste scantechnieken, zoals een elektronenmicroscoop. „Net als bij het huidige restauratieonderzoek van De Nachtwacht werken conservatoren, restauratoren en scientists dan intensief samen. Dat levert regelmatig nieuwe inzichten op omdat je tot in de haarvaten van het schilderij kunt doordringen.” De recente kunstgeschiedenis kent overigens meerdere voorbeelden van musea die de bittere pil hebben moeten slikken dat een aan Rembrandt toegeschreven doek uiteindelijk toch werd afgewezen. Zo verkeerde het Mauritshuis jarenlang in de veronderstelling over maar liefst achttien Rembrandts te beschikken. Uit onderzoek bleek echter dat er ’slechts’ elf daadwerkelijk het predikaat ’meesterwerk’ mogen dragen, waaronder de beroemde Anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp uit 1632. Dikke streep door vijf werken van de meester Door vijf werken ging daarentegen een dikke streep. Zo werd in 1999 na grondig onderzoek vastgesteld dat het fraaie zelfportret van een jonge Rembrandt toch echt een 17e eeuwse atelierkopie moest zijn. Het origineel bleek in het Germanischen Nationalmuseum in Neurenberg te hangen. Twee andere doeken uit de collectie van het Mauritshuis worden op dit moment nog onderzocht op echtheid. Toch zou het zomaar kunnen gebeuren dat die twee twijfelgevallen alsnog van de hand van de meester zijn. Zo ontdekte men jaren geleden dat het Portret van Dirck van Os in het Joslyn Art Museum wel degelijk van Rembrandt zelf was. Het schilderij was in 1942 uit een privécollectie in handen van het museum gekomen en hing daar vijfenveertig jaar lang tussen de echte Rembrandts tot een expert beweerde dat het van een leerling zou zijn. Het doek belandde in de opslag totdat Ernst van de Wetering tot hun grote vreugde ontdekte dat het wel degelijk een echt werk betrof. Goed nieuws voor het museum, want het predicaat Rembrandt trekt meer bezoek en levert dus meer geld op. Een finale klap erop geven of het Portret van een jonge vrouw nu wel of geen echte Rembrandt is of toch misschien een werk van een leerling, nog niet zo eenvoudig. „Voorheen was het Rembrandt Research Project de absolute autoriteit. Nu is dat wat complexer. Bovendien is dit werk uit de vroege jaren dertig van de zeventiende eeuw, het moment waarop hij in Amsterdam opschaalt van een klein atelier naar een grote studio met tal van leerlingen. Zij draaiden echt productie. Dan is het soms moeilijk te zeggen of een kunstwerk 100% van Rembrandt is of dat een leerling het grootste deel van het werk deed en hij slechts voor de finishing touch zorgde.” Bij een schilder als Vincent van Gogh is het Van Gogh Museum dé algemeen erkende autoriteit die een kunstwerk definitief van het predicaat ’echt’ voorziet. Zij bewaren onder meer de brieven en schetsboeken van Van Gogh, die een goede bron zijn. De schilder hield hierin vrij nauwkeurig bij wat hij waar en wanneer precies schilderde. Van een zeventiende eeuwse kunstenaar als Rembrandt is er minder documentatie en eigentijds bronnenmateriaal om op terug te vallen. Wereldwijd zijn er tientallen experts die zich met Rembrandt-onderzoek bezig houden. Zij komen om de paar jaar bijeen op Herstmonceaux Castle in Engeland. „Tijdens die conferenties worden dit soort twijfelgevallen en nieuwe onderzoeksresultaten ook wel besproken. Want die zijn voor het hele veld interessant”, stelt Roelofs. „Alle ophef rondom nieuw ontdekte Rembrandts bewijzen ook hoe belangrijk Rembrandt nog altijd is. Hij is echt werelderfgoed.”