Ons hoger onderwijs moet krachten bundelen

Traditioneel en niet toekomstgericht

Deze week zijn onze hoge scholen en universiteiten weer van start gegaan. Traditioneel gaat deze opening van het Academisch Jaar gepaard met plechtigheden waar een toespraak wordt gehouden die verband houdt met onderwijs. Dat zou een mooi moment zijn geweest zijn om beschouwingen te wijden aan de toekomst van ons hogere onderwijs. Spelen ze met hun onderwijs en onderzoek adequaat in op de toekomst? Zijn ze in staat creatieve oplossingen aan te dragen voor grotere maatschappelijke uitdagingen? Geven ze hun afstudeerders voldoende bagage mee voor een samenleving en arbeidsmarkt die radicaal aan het veranderen is? Leiden ze niet op voor functies en beroepen die bij het afstuderen niet meer bestaan? Zijn onze hoge scholen en universiteiten in staat overeind te blijven in de toenemende internationale concurrentiestrijd tussen instellingen voor hoger onderwijs? En hoe kunnen we voorkomen dat onze talenten steeds meer voor opleidingen in het buitenland kiezen? Het kan zijn dat we de antwoorden op deze vragen hebben gemist, maar het nieuws hebben ze niet gehaald. En dat zou zeker het geval zijn geweest als onze universiteiten gezamenlijk kenbaar hadden gemaakt dat ze de krachten gaan bundelen op het terrein van onderwijs en onderzoek om zo gezamenlijk pro actief te kunnen inspelen op economie 4.0, een wereld die gedomineerd wordt door digitalisering, nieuwe technologie en innovaties. ICT, dat de laatste decennia de economische groei heeft gestimuleerd, speelt daarbij een essentiële rol. In plaats van de huidige onderlinge concurrentie en versnippering, is een gezamenlijke aanpak nodig om onze hoger onderwijs internationaal in de markt te zetten. Alleen dán zijn we in staat onze talentvolle jongeren hier te houden en talenten uit andere landen aan te trekken. En dat geldt ook voor het aantrekken van internationale topdocenten en toponderzoekers.

Talentvolle studenten en wetenschappers zoeken wereldwijd naar de beste universiteiten

De afgelopen jaren is in de meeste landen het aantal studenten dat buiten het eigen geboorteland een universitaire studie volgt sterk toegenomen. Die trend zal het komende decennium versneld doorgaan en heeft vooral te maken met het vergroten van de kansen op een mooie baan na het afstuderen. Studenten proberen binnen te komen bij de beste universiteiten. Omdat Nederlandse universiteiten niet tot de wereldtop behoren, zullen ze steeds meer moeite moeten doen om toptalenten aan te trekken en te behouden. Dat geldt ook voor het werven van internationale topwetenschappers. Ook die kiezen voor de beste universiteiten. Op ‘The Times Higher Education World University Rankings 2014-2015’ vinden we de eerste Nederlandse universiteit pas op plaats 64. Op andere internationale lijsten zien we wat hogere scores, maar nergens komen onze universiteiten in de buurt van de wereldkopgroep en binnen de Nederlandse universitaire wereld zien we geen ontwikkelingen die een opmars naar de top mogelijk maken. Een plek in de kopgroep is nodig om de toenemende internationale concurrentie het hoofd te kunnen bieden en ‘te overleven’ in economie 4.0. Dat kan alleen als onze universiteiten veel nauwer gaan samenwerken waarbij studenten toegang krijgen tot alle internationale topexperts die aan de Nederlandse universiteiten zijn verbonden. Die samenwerking maakt het ook eenvoudiger om binnen te komen bij ‘s wereld beste onderwijsinstellingen en daarmee bindingen aan te gaan.

Focus op toekomst met de KANNIBAAL

Ons hoger onderwijs zal niet alleen meer concurrentie ondervinden vanuit het buitenland maar ook van opleidingen die privaat worden gefinancierd. Ze lopen niet alleen voorop bij het online onderwijs, maar ook met studieprogramma’s die inspelen op economie 4.0 en de trends in de studentenwereld. Door globalisering, de verdere opmars van het internet, nieuwe technologie en de afname van vaste arbeidscontracten, zullen steeds meer mensen hun brood met ondernemen verdienen. Onderwijsinstellingen moeten in hun lesprogramma’s op deze ontwikkeling inspelen en leerlingen en studenten doen er verstandig aan, ongeacht de opleiding die ze volgen, met deze optie rekening te houden. Het grote belang van ondernemerschap wordt hier onvoldoende onderkend, ook in het onderwijs. In bijvoorbeeld Engeland, Duitsland, Finland en de VS zien we dat wel. Nederland scoort op dit vlak een onvoldoende. We zouden in ons land een inhaalslag kunnen maken door rondom de instellingen voor hoger onderwijs overal start-up campussen in te richten. In een eerdere column hebben wij daarvoor een plan gelanceerd waarin een (tijdelijk) regelvrij en fiscaal vriendelijk regime is opgenomen voor tech start-ups die zich richten op smart industry (www.smartindustry.info).

De noodzakelijke samenwerking waarmee ons hoger onderwijs in staat is om internationaal hoge scores te behalen moet toekomstgericht zijn. Omdat digitaal, nieuwe technologieën, ondernemerschap en innovaties de toekomst zullen domineren moet daarmee optimaal rekening worden gehouden. Bij de aanpak van deze ingrijpende vernieuwing kunnen de besturen van ons hoger onderwijs leren van succesvolle innovatieve bedrijven in de wereld. Die ondernemers hebben al ondervonden dat innovaties niet of onvoldoende snel van de grond komen als er gewerkt moet worden met ontelbare vergaderingen, bureaucratische procedures, verschillende deelbelangen, interne tegenwerkingen enz. Om deze barrières te omzeilen, maken ze gebruik van een radicale methode, de zogenoemde KANNIBAAL. Deze aanpak werkt, kort en versimpeld weergegeven, als volgt (www.internettopics.nl).Het bestuur van de onderneming richt een nieuw bedrijf op (een slimme start-up, waarvan alle aandelen bij de moeder zitten). Deze nieuwe onderneming is volledig zelfstandig met een eigen directie en personeel en moet supersnel inspelen op alle nieuwe ontwikkelingen in de markten waar de moeder actief is. De doelstelling en opdracht is: voortdurend innoveren. Daarbij hoeft de directie zich niets van de moederonderneming aan te trekken. Integendeel, de moeder wordt beconcurreerd en loopt het risico ‘opgegeten’ te worden. Dit werkt en stimuleert tegelijk moeder om wat harder te gaan lopen.

Zonder de inzet van kannibalen zal de samenwerking tussen onze universiteiten die cruciaal is voor de toekomst van ons hoger onderwijs niet tot stand komen en zullen er nog vele jaren gevuld worden met ontelbare vergaderingen.