Met Forum krijgt Groningen een futuristisch ruimteschip midden in binnenstad

Twintig jaar begeleidde Anneke Miedema (63) het project dat nu zijn voltooiing nadert. Morgen opent Forum Groningen, het nieuwe ’cultuurpaleis’ van het Noorden, zijn deuren: 24 uur lang zal het volksfeest duren. „Eindelijk”, zegt Miedema, die de woordvoering doet. „Dat dit goed is gegaan – slopen én bouwen in de binnenstad, op zo’n grote schaal – dat gaat nooit meer gebeuren.” Het Forum, waar onder meer de openbare bibliotheek en andere publieke functies, vijf filmzalen, een stripmuseum, restaurants en cursus- en vergaderzalen in zijn ondergebracht, is in alle opzichten spectaculair. „Zeventienduizend vierkante meter publieke ruimte, een kolossaal volume op deze plek”, zegt architect Pieter Bannenberg (60). Het gebouw, dat dan weer oogt als een scheefstaande, elegante piramide, dan weer als een massief blok van metaal, steen en glas, is een icoon van internationale allure, zeggen de kenners. In vogelperspectief is het alsof een reusachtig ruimteschip, 45 meter hoog, is geland in de historische binnenstad. Plompverloren staat het daar, als de befaamde Sandcrawler uit Star Wars. Alle proporties lijken zoek. Maar op de grond verdwijnt het Forum, met z’n gladde, scheve buitenzijde, op wonderlijke wijze uit het zicht. Vanaf de nabijgelegen Grote Markt, het hart van de stad, valt de kolos zelfs nauwelijks op. „Dit is de nieuwe huiskamer van Groningen”, zegt directeur Dirk Nijdam (49). We zitten op een van de verdiepingen met blik – door de scheve glazen wanden – op de naburige Martinitoren. Her en der in het pand wordt nog driftig gewerkt. „Een Britse architectuurcritica die van de week langskwam, reageerde enthousiast”, vertelt Nijdam. „Die had nog nooit zo’n publiek gebouw gezien.” Bij binnenkomst maakt de weidse centrale hal, het ’atrium’, waar roltrappen tot in de hemel lijken te reiken, onmiddellijk indruk. „Wat ook goed werkt is dat je hier telkens een andere wereld binnentreedt”, zegt Nijdam. „Je maakt echt een reis: van de zachte materialen in de filmzalen, met tapijtjes enzo, tot hele strakke gebieden; de bibliotheekruimtes ogen daarnaast weer heel huiselijk.” Nijdam hoopt op zo’n 1,3 miljoen bezoekers per jaar. Opgeteld zijn dit de aantallen die nu gebruik maken van bibliotheek en bioscopen, aangevuld met andere belangstellenden. Krankjorum Wat er allemaal vooraf ging aan de oplevering. Er was, zoals altijd in Groningen als er weer eens een prestigieus project word aangegaan, gemor onder de bevolking. Het Forum is veel te groot en veel te duur, klonk het: een speeltje van de elite. ’Forum Krankjorum’, kopte de lokale PVV. Fractievoorzitter Ton van Kesteren doopte het gebouw, dat uiteindelijk zo’n 160 miljoen euro kost, de ’subsidiebunker’. „Met een jaarlijks exploitatietekort van 2,5 miljoen. Maar goed, nu het er eenmaal staat moeten we er maar het beste van maken.” Anneke Miedema kreeg bijna medelijden met de omwonenden. „Dit project is zo’n enorme belasting geweest voor de buurt. De parkeergarage die ervoor moest worden gesloopt, bleek ontzettend sterk gebouwd. Het afbreken duurde ellenlang.” In 2014 diende zich een ramp aan toen delen van de al bestaande nieuwbouw weer moesten worden afgebroken om het Forum alsnog bestendig tegen aardbevingen te maken. Miedema: „Dat was niet te doen, met weer diezelfde sloopherrie.” Dirk Nijdam: „Dat was na de beruchte beving bij Huizinge, die tot in de stad voelbaar was. Toen dachten we: ho, wacht even, kunnen we wel doorbouwen?” Slimme aanpassingen Besloten werd om het risico niet te nemen en het gebouw vanaf de basis weer op te bouwen. „Dankzij een aantal slimme aanpassingen konden we aan de eisen voldoen”, vertelt ontwerpleider Marco van der Ploeg, staand op het panoramadak met fantastisch uitzicht tot aan Delfzijl. Experts uit Nieuw-Zeeland deelden hun expertise, maar uitten hun zorgen. Van der Ploeg: „Die zeiden: zo’n complex, schuin staand gebouw in een aardbevingszone, jullie zijn niet goed snik! Maar we hebben het geflikt.” De NAM kwam over de brug met 68 miljoen. Pijnlijk voor de vele gewone burgers die slachtoffer zijn van de bevingen en vaak lang op hun geld moeten wachten. Op sociale media is er kritiek: de kleine man is weer eens de klos. Die kritiek zal ongetwijfeld verstommen als de burgers van Groningen en ommeland bezit zullen nemen van het gebouw, vermoedt architect Pieter Bannenberg. „Ik kan daar nauwelijks op wachten.” Nee, zegt Bannenberg, hij had geen internationaal voorbeeld. „Ik zou niet weten waar nog een dergelijk publiek gebouw staat. Het is uniek in de wereld.”