Rennend naar negentien miljoen mensen

Eigenlijk zou Nederland pas in 2029 de 18 miljoenste inwoner hebben. Maar dat beeld is inmiddels achterhaald, blijkt uit nieuwe ramingen van de rekenmeesters uit Den Haag. Ze hebben de cijfers flink bijgesteld. Naar boven welteverstaan. Prognose Al in 2024 tikken we nu de 18 miljoen aan. Vijf jaar sneller dan aanvankelijk werd voorspeld. Vijftien jaar later (2039) zal de teller op 19 miljoen staan, stelt het CBS in zijn nieuwe bevolkingsprognose. Momenteel zijn dat er 17,2 miljoen. De bevolking groeit voornamelijk door immigratie. Er arriveren volgens het CBS structureel meer mensen dan er vertrekken. Voor de komende tien jaar gemiddeld zo’n 82 duizend per jaar. Fors hoger (+27 duizend) dan tijdens het afgelopen decennium. De hoge instroom van de afgelopen jaren was reden om de cijfers bij te stellen, zegt Tanja Traag van het CBS. „We zien de laatste paar jaar twee dingen. Het migratiesaldo is duidelijk hoger dan in de laatste prognose meegenomen was. En het aantal geboorten dat daaruit voortvloeit is ook hoger. Dat leidt ertoe dat de veronderstellingen uit de vorige prognose geen recht deden aan de realiteit.” Nederland is en blijft momenteel erg in trek, signaleert Traag. Niet alleen bij studenten, maar bijvoorbeeld ook bij buitenlandse werknemers. En dat zal de komende jaren zo blijven, is de verwachting. „Er lijkt nu echt sprake van een nieuw structureel niveau.” Het CBS kreeg eerder de kritiek, onder anderen van hoogleraar Jan Latten, de immigratiestroom te onderschatten. Maar er is doelbewust gekozen om geen overhaaste conclusies te trekken. „Je weet pas als iets structureel is, als je daar langer naar kijkt”, stelt Traag die de CBS-aanpak ’conservatief’ noemt. Volgens Latten is de correctie ’meer dan logisch’. De immigratiecijfers gaan al jaren door het dak. Een ’zorgelijke ontwikkeling’, aldus Latten. „Vijfhonderdduizend mensen meer in 2024 betekent ook een half miljoen mensen meer die onderdak nodig hebben”, somt hij op. „Alle plannen die beleidsmakers hebben over het aantal nieuwbouwwoningen, de infrastructuur maar ook duurzaamheid, kunnen van tafel. Die zijn allemaal gemaakt op 18 miljoen in 2029”, constateert hij. „Het idee dat Nederland af is, kan de prullenbak in.” Het CBS onderstreept dat het om prognoses gaat die met onzekerheid zijn omgeven. Het is niet zeker of de stijging van de levensduur doorzet en of Nederlanders voorkeur blijven behouden voor gezinnen met twee kinderen. Daarom wordt er voor 2060 een flinke marge aangehouden: tussen de 18,1 en 21,2 miljoen. Desondanks een miljoen meer dan aanvankelijk geschat. Het is volgens Latten hoog tijd dat de overheid een aantal fundamentele vragen stelt en een visie ontwikkelt: wil de bevolking deze groei wel? En kunnen we dit als samenleving aan? Wil de bevolking echt naar 20 miljoen en meer? Traag wijst erop dat er in Nederland niet overal sprake is van groei. Aan de randen is er zelfs krimp. Er zijn geen concrete woningbouwplannen voor na 2030, zegt hoogleraar woningmarkt Peter Boelhouwer van de TU Delft. Nu is de woningbouw op gemeentelijk niveau geregeld, waarbij de politiek vaak kiest voor binnenstedelijk bouwen. Dat zal nooit voldoende opleveren om aan de grote vraag voor de toekomst te voldoen. „Het is dus tijd voor een nationale ruimtelijke visie, omdat ook de energiestransitie, waterberging en natuur om meer ruimte vragen. Misschien moeten we net als de Engelsen weer een paar nieuwe groeisteden ontwikkelen”, zegt Boelhouwer. De vorige nota’s mondden uit in bijvoorbeeld in een grootschalige nieuwbouwlocatie als Leidsche Rijn bij Utrecht of Vathorst bij Amersfoort. De woningen moeten grotendeels in de Randstad liggen, want daar is de vraag het hoogst, zo menen experts. Andere manier bouwen De woningbouw loopt momenteel al achter op wat nodig is. Er zijn jaarlijks 75.000 woningen nodig om aan de vraag te voldoen, maar dat wordt dit jaar al niet gehaald. Tot 2030 zijn er naar schatting van ABN Amro 203.000 woningen te weinig zijn. Bouwen dus. „Wij denken dat woningen op een andere manier moeten worden gebouwd, want in het huidige tempo gaat het niet snel genoeg om de bevolkingsgroei op te vangen. Modulair bouwen is dan een optie, omdat je daardoor veel sneller kunt bouwen”, zegt bouweconoom Madeline Buijs van ABN Amro. Er zal miljarden in de de wegen en spoor moeten worden geïnvesteerd, de komende tien jaar gaat het al om een bedrag van €244 miljard dat nodig is voor onderhoud en vervanging. Een kwart daarvan is bestemd naar nieuwbouw. Het kost jaren om nieuw spoor aan te leggen, waardoor het nu zaak is om plannen te maken. De Lange Termijn Spoor Agenda (LTSA) laat zien dat het reizigersvervoer vooral tussen de Randstad en de verder gelegen landsdelen nog sterk zal kunnen groeien. Betere infrastructuur kan helpen om mensen te verleiden om verder te reizen voor het dagelijkse woonwerk-verkeer, zegt bouweconoom Maurice van Sante van ING. „Hoe beter de infrastructuur hoe verder mensen bereid zijn om te reizen.” Maar er zijn ook andere ontwikkelingen, zoals zelfsturende auto’s. Deze kunnen op termijn tot een maatschappelijke bate leiden omdat men er nu vanuit gaat dat de huidige wegen dan beter benut zullen worden, zo zegt het Economisch Instituut van de Bouw. Er zijn echter ook factoren die weer nieuw verkeer genereren, zoals verkeer dat voorheen de rijkswegen en de files in de spits meed. Dr. Henk Hilderink, RIVM-projectleider van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018, voorziet bij de jongste CBS-ramingen over de bevolkingsgroei een mogelijk positieve betekenis voor de zorg in ons land. „Als de instroom van migranten voor een deel uit economisch actieven bestaat, kan dat een positief effect hebben op de zorgarbeidsmarkt. Als de migratiestroom niet voldoende zorgpersoneel oplevert en tekorten blijven, moeten we het zoeken in de technologie”, vermoedt Hilderink. Complexer „We weten natuurlijk dat de zorg in Nederland onder druk staat. Omdat – net als nu – een groot deel van de bevolking dan zal bestaan uit ouderen, zullen er meer aandoeningen komen en die hebben dan vaak meerdere aandoeningen tegelijkertijd.” Hilderink: „De zorgvraag zal verder toenemen en complexer worden. Dementie verdubbelt, artrose neemt toe, er worden meer staaroperaties uitgevoerd en er komen meer valincidenten. Omdat de zorg verbetert, leven mensen langer met een aandoening.” Hij besluit: „Tegelijkertijd is er een tekort aan zorgpersoneel en neemt ook het netwerk van potentiële mantelzorgers dramatisch af. In 2040 zal het aantal potentiële mantelzorgers met 60% afgenomen zijn.” Juist in krimpgebieden zal het tekort aan zorgverleners het grootst zijn.” De groeiende migratiestroom zal ook zeker te zien zijn in het onderwijs, verwacht onderzoeker Joop de Beer van demografisch instituut NIDI. „Er zullen meer migranten voor en in de klas komen”, stelt hij. De Beer verwacht deze ontwikkeling vooral te zien in de Randstad. „Ook zal de groep migranten steeds diverser worden, waardoor er extra werkdruk voor leraren te verwachten valt.” Het totaal aantal leerlingen op scholen zal volgens De Beer niet explosief toenemen. „Arbeidsmigranten nemen hun gezinnen mee en zullen dus absoluut voor meer kinderen zorgen, maar tegelijkertijd nemen Nederlanders steeds minder kinderen”, vertelt hij. „Dit zal elkaar in balans houden.” De onderzoeker ziet door de migratiestroom een groeiend probleem in het onderwijs: „De taalachterstanden zullen toenemen en die werk je niet zomaar even weg, aangezien migranten veelal binnen de eigen groep trouwen.” Vergrijst Ook zullen er steeds meer migranten voor de klas komen te staan. „Het onderwijs vergrijst snel en om die tekorten tegen te gaan zullen migranten met een onderwijsbevoegdheid mogelijk voor de klas verschijnen.” De groeiende diversiteit zal volgens De Beer in alle lagen van het onderwijs te zien zijn. „De Polen en Bulgaren zal je vooral in het basis- en middelbaar onderwijs zien, de Chinezen en Indiase studenten vooral op de universiteiten.” Immigratiedeskundige Ruud Koopmans voorziet ingrijpende gevolgen voor de maatschappelijke samenhang als de immigratiecijfers niet afnemen. „De sociale ongelijkheid zal er door toenemen, terwijl wonen in de grote steden nu al onbetaalbaar is. Kwalitatief gezien is de achtergrond van de migranten belangrijk. Migranten van binnen de Europese Unie zijn relatief hoog opgeleid en voldoen meestal wel aan de eisen van de arbeidsmarkt. Anders is het met migranten uit het Midden-Oosten en Afrika: regio’s met de grootste culturele afstand tot West-Europa. Die zijn vaak laag opgeleid en moeilijk te integreren. Zij krijgen veel kinderen en geven hun waarden en normen aan hen door. Dat is bedreigend voor de sociale cohesie”, zegt Koopmans. Absolute chaos „We moeten vooral iets doen aan migratie van buiten de EU: de vluchtelingenpolitiek moet veranderen. Dat is een absolute chaos. Iedereen die voet zet op Europese bodem kan nu aanspraak maken op het asielrecht. Er is maar één antwoord: een asielaanvraag moet worden ingediend in het land van eerste opvang en moet ook daar worden gecontroleerd. Dan kun je kijken naar je bevolkingscijfers en naar de economische situatie en aan de hand daarvan bepalen hoeveel mensen je binnenlaat. Helaas is de migratiepolitiek enorm gemoraliseerd en gepolariseerd. Een rationele discussie is nauwelijks mogelijk.”