’Rutte moet eerlijker zijn’

Het probleem is, zegt Jaron Harambam (38), dat wetenschap en politiek versmolten zijn geraakt. „Op basis van de adviezen van wetenschappers worden politieke keuzes gemaakt, zoals de verscherping van de lockdown. Maar welke wetenschap gebruiken Rutte en minister De Jonge precies? Dat is een keuze.” Harambam, die werkt aan de KU Leuven, bedoelt: op grond van wat we inmiddels weten over het coronavirus, op basis dus van wetenschap, zou ook een heel andere politieke afweging gemaakt kunnen worden. „Corona blijkt minder dodelijk dan werd gevreesd. Het is geen killer virus en tóch gooien we de samenleving dicht, waardoor we ook vele levens en de toekomst van jonge generaties verwoesten. Vanuit een breder maatschappelijk perspectief zijn hier legitieme vragen over te stellen. Je zou ook kunnen besluiten tegen een lockdown, om de economie draaiende te houden, met acceptatie van een groter verlies van Covid-19-patiënten. Maar dat verhaal is verdacht gemaakt als niet-wetenschappelijk en immoreel. Toch zijn er velen, ook medici, die deze positie innemen. Ik vind dat er in zo’n ernstige crisis een breed maatschappelijk en politiek debat moet worden gevoerd over de vraag: wat is de gewenste strategie? Er is niet maar één weg, dat is er nooit.” Harambam promoveerde op een onderzoek naar complotdenken. Hij ziet in de coronacrisis de samenzweringstheorieën als paddenstoelen uit de grond schieten. In de podcast ‘Het land van Wierd Duk’ pleit socioloog Jaron Harambam voor een open debat waarin iedereen gehoord moet worden, ook complotdenkers: Uitbarsting „Dit komt nu tot een uitbarsting wegens alle onduidelijkheid over corona en als reactie op de draconische maatregelen. We zijn geneigd om die theorieën – dat corona een verzinsel zou zijn, of slechts een ’griepje’; dat werkzame medicijnen van hogerhand worden tegengehouden; dat een mondiale elite corona gebruikt voor een great reset, een omwenteling; dat onze burgerrechten blijvend worden ingeperkt – onder één noemer te schuiven. Doordat veel van die woordvoerders zo extreem zijn en wantrouwend, wordt aan wat zij aankaarten inhoudelijk geen aandacht besteed. Ze worden als ’gekkies’ afgeschilderd waardoor zij nóg krankzinniger dingen gaan beweren en ’Deep State!’ gaan roepen op het Binnenhof. Terwijl sommige van de vragen die zij oproepen belangrijke discussiepunten zijn.” Zoals? „Bijvoorbeeld over de verschillende belangen rondom medicijn- en vaccinontwikkeling, of hoe we het aantal besmettingen en Covid-patiënten en -doden meten. Die gegevens worden namelijk weer gebruikt in epidemiologische modellen waar beleid op wordt gemaakt. Daar mag discussie over zijn! Wetenschappelijke kennis is ook mensenwerk. Roepen dat wij, experts in de wetenschap en de media, De Waarheid in pacht hebben, werkt niet meer. Te veel mensen wantrouwen die claims. Het is beter om te laten zien waarom bepaalde kennis beter is dan andere.” Burgerplatform Opdat we niet eindigen als in de gepolariseerde Verenigde Staten – ’waar twee kampen bestaan die elkaar het liefst willen vermoorden’ – stelt Harambam voor om ’burgerplatforms’ in te richten. „Een willekeurige selectie van, laten we zeggen, duizend mensen uit het hele land, die zich verzamelen rond een kwestie. Die vormen een tegenmacht van gewone burgers, naast de technocraten en de beroepspolitici. Zij zouden zich kunnen buigen over de coronacrisis. Ze winnen overal informatie in, praten met experts en met elkaar en komen uiteindelijk met hun bevindingen. Op deze manier krijgen die mensen inzicht in de manier waarop kennis wordt geproduceerd en vellen zelf een oordeel. Aan die burgerplatforms zou ook politieke macht moeten worden toegekend, ze zouden een soort Eerste Kamer moeten vormen. Zo kan democratie bestaan naast technocratie.” ’Buitenstaanders’ Het gaat hem erom, zegt Harambam, de ’buitenstaanders’ binnenboord te halen. „We moeten de conflicten in de samenleving over welke kant we op moeten op een vreedzame en inhoudelijke wijze oplossen. Daar moeten we een arena voor hebben. Politiek, media en vooral wetenschap hebben nu nauwelijks loketten waar deze mensen terechtkunnen. Daardoor worden burgers, die zich heel betrokken voelen bij de samenleving, maar die er een afwijkende zienswijze op nahouden of die fundamentele systeemkritiek leveren, veel te snel buitengesloten. Tegen die mensen wordt nu, in de coronacrisis, gezegd ’bemoei je er niet mee’, op basis van een gezagsargument: ’Wij, kabinet en OMT, hebben de waarheid in pacht’. Dat kun je je in een democratie tegenover volwassen burgers, die zich heel goed kunnen informeren via het internet, niet permitteren.” Wat zou Mark Rutte tegen de Nederlanders moeten zeggen? Harambam: „Hij zou eerlijk moeten zijn over de verschillende mogelijkheden die er zijn. Namelijk dat het kabinet nu inzet op indammen van het virus om de zorg in stand te houden, maar dat er ook een alternatief is, waarin we de samenleving zoveel mogelijk openhouden waardoor deze niet te gronde gaat. De situatie is sowieso verschrikkelijk, we gaan hoe dan ook pijn lijden, ook als gevolg van de lockdown. Dat wordt nu allemaal niet gezegd en, vooral: er wordt geen alternatief geboden. Waarom vragen we ons niet af in de talkshows en in de Tweede Kamer of het legitiem is om de levens van zoveel jongeren, van zoveel ondernemers, van mensen in kunst en cultuur in de waagschaal te stellen ter wille van een groep Covid-patiënten van gemiddeld boven de 75?” Beste strategie Dat kabinet en OMT-wetenschappers zo met elkaar verstrengeld zijn geraakt, baart hem zorgen, zegt Harambam. „De wetenschap is gepolitiseerd geraakt, het is niet duidelijk meer wat vanuit de wetenschap wordt gezegd en wat politieke besluiten zijn. Hierdoor verliezen zowel politiek als wetenschap aan vertrouwen en gezag, wat gevaarlijk is. Het is niet verstandig dat OMT-leden als Diederik Gommers of Jaap van Dissel politieke uitspraken doen over zaken als het mondkapje, het vliegen of de lockdowns. Daar gaan zij niet over. Wetenschap kan, in al haar diversiteit, helpen met het zoeken naar de beste strategie, maar wetenschappers kunnen niet de vraag beantwoorden hoe we deze crisis moeten beslechten. Dat is uiteindelijk een politieke vraag, waar een democratisch debat aan ten grondslag moet liggen.”