F-16’s vleugellam op missie

Als je de ambtenaren van Buitenlandse Zaken en Defensie mag geloven, was de luchtoorlog boven Libië in 2011 een daverend succes. In een evaluatie schrijven ze dat de gestelde doelen rond ’het beschermen van de burgerbevolking’ en ’het handhaven van het vliegverbod’ zijn behaald. Nederland speelde volgens het stuk een glansrol bij deze luchtactie, uitgevoerd tijdens de Arabische Lente, toen dictator Kadaffi zijn macht verloor: ,,Nederland heeft met de geleverde bijdrage op sterke en evenredige wijze gestalte gegeven aan de bondgenootschappelijke verantwoordelijkheid en bijgedragen aan het slagen van deze operatie.” De F-16-vliegers die boven Libië het vliegverbod afdwongen, zagen dat volstrekt anders, vertellen ze in het deze week verschenen boek Missie F-16 van Telegraaf-verslaggevers Olof van Joolen en Silvan Schoonhoven. Het begon ermee dat de F-16’s aan het begin van de missie helemaal niet boven Libië mochten komen, zegt de vlieger met callsign Scatman. De geweldsregels stonden alleen patrouilles toe boven zee. Technisch aanwezig ,,Dat was al te gek voor woorden. We waren technisch aanwezig, maar eigenlijk ook niet”, legt Scatman uit. De Nederlanders kwamen in actie toen van de Libische luchtmacht na coalitiebombardementen niks meer over was. ,,De geweldsregels waren zo opgesteld dat de kans nul was dat je ooit een wapen zou inzetten, zelfs bij zelfverdediging. Ik mocht niet eens mijn buddy te hulp komen als die werd aangevallen.” Toen de Nederlanders wel boven land mochten vliegen, bleef het verboden om in te grijpen. Ook als ze zagen dat het regeringsleger in actie kwam tegen de burgerbevolking. De commandant van de Nederlandse F-16’s kolonel Johan van Deventer had het daar buitengewoon moeilijk mee. Raketten ,,We mochten niks doen terwijl alle andere landen bommen gooiden”, verzucht de naar de top van de luchtmacht doorgegroeide officier. ,,Het is dramatisch als je tegelijkertijd ziet wat er op de grond gebeurt. Ik zag raketten een stad in vliegen, spandoeken op de grond met ‘help’ erop. Toch mocht ik helemaal niets doen. Zelfs doelen doorgeven lag moeilijk. Wel duizendmaal heb ik tegen mezelf moeten herhalen: ‘Ik ben een instrument van de politiek.” Hoe bizar de situatie werd waarin de Nederlandse jachtvliegers hun werk moesten doen, ervoer Scatman toen hij een lanceerinstallatie voor SA-6 luchtafweerraketten ontdekte. Om de Nederlander heen vlogen Deense, Belgische en Noorse toestellen. Ze waren met elkaar verbonden via een datalink en het zou een koud kunstje zijn het doelwit aan hen door te geven. Maar ook dat mocht niet. ,,Wat wel mocht, was dat ik tegen de AWACS (de vliegende radarpost en gevechtsleiding, red.) zei, zodat de Denen het ook hoorden: ’Er staat hier een SA-6.’ ’Joh’, zegt de AWACS dan, ‘wat is de locatie?’ Dan zeg ik: ‘Nou, daar en daar.’ Dan zegt hij: ‘Oké́, bedankt!’ En dan tegen de Deen: ‘Hé Deen, heb je het al gehoord? Er staat daar en daar een SA-6.’ En die Deen gooit er vervolgens een bom op.” Powerpoint Een Nederlandse bom nota bene - dat maakt de situatie nog vreemder. De Deense luchtmacht had een flink aantal bommen van de Koninklijke Luchtmacht overgenomen, omdat ze zelf door haar munitie heen was. ,,Mij ben je dan wel een klein beetje kwijt,” concludeert Scatman. ,,Onze bom gaat op het doelwit dat wij hebben gespot, maar ik druk niet op het knopje. Ben ik er dan alleen omdat ons vlaggetje niet mag ontbreken op de Powerpoint-presentatie bij de persconferentie?” Libië was geen uitzondering. In Afghanistan knelde het mandaat ook. Jarenlang hadden Nederlandse jachtvliegtuigen boven zuidelijk Afghanistan met een ruim mandaat grondtroepen kunnen ondersteunen. In 2010 echter perkte de regering de bevoegdheden drastisch in. Dat gebeurde toen de F-16’s werden gekoppeld aan de politietrainingsmissie in Kunduz in Noord-Afghanistan. Het kabinet vond dat de jachtvliegtuigen alleen mochten worden ingezet om eigen troepen te hulp te schieten. Vliegers hebben hier geen geen goed woord voor over. ,,Het mandaat was een typisch product van een links knuffelkabinet”, oordeelt vlieger Joost Luysterburg. Wapenbroeders ,,Zeven kilometer buiten de basis komen Amerikaanse militairen in de problemen en vragen om vuursteun. Die mensen waren een paar maanden eerder nog je wapenbroeders. Moet je dan tegen hen zeggen: sorry, maar ik kan je niet helpen? Je weet dat je gevangenisstraf riskeert als je toch wapens inzet. Want er komt een onderzoek van de marechaussee en dan ben je de lul. Niet ingrijpen is weliswaar volgens de regels, maar moreel natuurlijk zo fout als wat. Je kunt dat vliegers niet aandoen. Op CNN zie je de ouders van de gesneuvelde Amerikaanse soldaten die je kon redden. Dat is een snelweg naar een posttraumatische stressstoornis. Helemaal voor die 25-jarige vlieger op zijn eerste uitzending.”