Vertrouwen moest groeien

’Wie is de ambtenaar van de burgerlijke stand?” Lachend wordt de vraag opgeworpen onder de onderhandelaars, wanneer ze de toespraak van Alexander Pechtold horen bij de presentatie van het regeerakkoord. De D66-leider spreekt van een unieke gebeurtenis in de Nederlands geschiedenis. „Vier mannen zeggen tegelijkertijd ’ja’ tegen elkaar...” Zelfs ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers glimlacht erom. De vrome christen is wel gewend geraakt aan de vrijzinnige levensinstelling van zijn nieuwe maatje. Eerder lagen de liberalen aan de onderhandelingstafel al dubbel over de zelfverzonnen dubbelzinnige werktitel van de nieuwe coalitie: Zonder gemeenschap, geen individu. Gelachen Gelachen wordt er aan de onderhandelingstafel in de eindfase van de besprekingen sowieso veel. Hoe anders is dat als de vier partijen in juni beginnen aan hun gesprekken. VVD-leider Mark Rutte en CDA-voorman Sybrand Buma hebben elkaar dan wel al gevonden. Buma is recht door zee en fair, ontdekt Mark Rutte, die jarenlang door de christendemocraat juist ongenadig de maat werd genomen. Op een gegeven moment ziet een onderhandelaar Buma zelfs een punt verdedigen van een andere partij; niet omdat hij het ermee eens is, maar omdat hij er even daarvoor mee heeft ingestemd. Het doet zijn geloofwaardigheid veel goed. Maar Pechtolds opstelling richting Segers zet de verstandhouding vanaf het begin op scherp. Eerst bluft hij hem af door na een kort overleg tegen media te roepen dat er geen toekomst zit in onderhandelingen met de CU. Later, als men toch een poging gaat doen, trommelt hij massaal de media op om verslag te doen van een ’intiem etentje’ tussen de onderhandelaars van D66 en CU. Tot aan de zomervakantie half juli blijft het spitsroeden lopen in het kwartet. Buma geeft aan dat hij op vakantie moet, omdat het anders mis gaat. De politici van VVD, CDA en D66 zijn dan namelijk al sinds de verkiezingen van 15 maart vrijwel dagelijks aan het onderhandelen geweest, ook voor de mislukte samenwerking met GroenLinks. De onderhandelaars zijn net terug van vakantie als ze flinke stappen zetten op het beladen onderwerp van medische ethiek. Een uitgeruste Pechtold wordt iets te frivool en VVD en CDA zien dat hij de CU een beetje aan het jennen is. Het valt niet goed bij Segers. Een interventie van de twee andere partijen doet de gemoederen weer tot bedaren komen. Enkele dagen daarna wordt er ineens gepubliceerd uit een concept-tekst over het onderwerp. De net gekalmeerde CU begint gelijk te steigeren, zowel binnenskamers als tegen de wachtende media voor de deur. Aanvankelijk kijkt men naar elkaar. Heeft D66 er belang bij? Heeft de ChristenUnie het niet achter de ellebogen? Of probeert de VVD een fait accompli te forceren? Het CDA is zich van geen kwaad bewust; daar worden de kasten in het Kamergebouw van meet af aan hermetisch afgesloten. Als er de dagen erna teksten uit hetzelfde uitgelekte document eveneens op straat blijken te liggen, groeit gek genoeg de onderlinge solidariteit. Dan wordt ook duidelijk dat een ander document per ongeluk naar een verzamel-emailadres is gestuurd van de kabinetsformatie van 2010, waardoor Maxime Verhagen van het CDA en Geert Wilders van de PVV mogelijk ineens post hebben gekregen uit de kabinetsformatie van 2017. Als dat al kan gebeuren, zal het medisch-ethische lek ook wel een bedrijfsongeval zijn geweest, denken de onderhandelaars. Om het vertrouwen te versterken, wordt afgereisd naar de Zwaluwenberg, een domein van Defensie waar de onderhandelaars ook een nachtje blijven borrelen en slapen. Pechtold waant zich entre nous, maar raakt later geïrriteerd als details over zijn weer opgepakte rook-hobby de buitenwereld bereiken. Niet iedereen houdt zijn mond, stelt hij vast. Klimaat De onderhandelingen keren terug naar Den Haag. Aan het eind van de middag houden de onderhandelaars het meestal voor gezien. Aan het Binnenhof wordt dan verteld dat Buma niet later dan negen uur ’s avonds wil vergaderen. Weinig mensen weten op dat moment dat de CDA’er samen met zijn collega van D66 in het geheim tot in de late uurtjes aan de klimaatparagraaf werkt. Buma’s partij staat niet vooraan met klimaatbeleid. „Maar ik snap dat dit nodig is”, zegt hij tegen zijn collega. Samen met Pechtold wordt regel voor regel op papier gezet. Intussen werkt het team van de ChristenUnie zich drie slagen in de rondte. Segers en zijn secondant Carola Schouten hebben met hun partij maar vijf zetels in de Kamer en moeten veel lees- en rekenwerk zelf doen. Schouten schrikt soms wel eens wakker, midden in de nacht, denkend aan een tabel uit het regeerakkoord. De partijleiders zijn onder de indruk van elkaars secondanten. Schouten beschikt net als D66’er Wouter Koolmees over een enorme financiële kennis. Halbe Zijlstra heeft na vijf jaar met de PvdA regeren verstand van álles en is door de geregelde afwezigheid van premier Rutte misschien wel de hoofdonderhandelaar van de VVD. De mediaschuwe Pieter Heerma van het CDA kent zijn dossiers razend goed. En bewaakt de sfeer. De vier zijn de oliemannetjes van de onderhandelingen; zij tasten bij elkaar af waar ruimte zit en zoeken elkaar op als er een problematisch dossier aankomt. De volgende ochtend ligt er vaak een oplossing op tafel. Intussen wordt ook volop aan het nieuwe belastingsysteem gewerkt. Daarbij lopen de emoties hoog op. Mark Rutte valt een paar keer ongenadig hard uit, zelfs met stemverheffing, richting Alexander Pechtold van D66. Die wil het mes in de hypotheekrenteaftrek en zet daarmee de grootste partij voor het blok om opnieuw een muur van het ooit zo heilige liberale huisje neer te halen. Bij de VVD groeit het ongemak. Rutte en Zijlstra zien een front van drie partijen tegenover zich. D66 en CU willen de aftrek verlagen, het CDA blijkt de aftrekpost al te hebben opgegeven bij het voorstellen van de vlaktaks. Het voorstel is zelfs om de aftrek in één klap te verlagen naar het laagste tarief van 36,9 procent. De liberale onderhandelaars weten niet wat hen overkomt. Pechtold en Rutte vliegen elkaar op de gang in de haren. Als het zo moet met de hypotheekrenteaftrek, denken ze bij de VVD, donder dan maar op met je kabinet. Even overwegen de liberalen een hulplijn in te schakelen. Zal er breed verzet ontstaan als de buitenwereld ’toevallig’ lucht krijgt van het aanstaande onheil? Besloten wordt om maar niet zo ver te gaan. De VVD’ers eisen dat de opbrengst terugvloeit naar de woningeigenaren. Zo gezegd zo gedaan. Over de invoering van de aflosboete (het schrappen van de wet-Hillen) doet intussen niemand moeilijk; dat is een ’bleeder’, een belastingmaatregel die de overheid steeds meer geld gaat kosten. En de coalitie heeft op de lange termijn juist een schreeuwend tekort aan geld. Eigen risico De onderhandelingen duren en duren. De partijen proberen elkaar dagelijks te overtuigen van hun gelijk. Het schiet niet op. Een week voordat het besluit valt om het eigen risico te bevriezen, gooit men het over een andere boeg. Vanaf dat moment wordt er uitgeruild, in plaats van het compromis gezocht. Eindelijk komt er vaart in de gesprekken. Tot in de laatste week blijft de laatste horde staan: het asielbeleid. Het gaat moeizaam. D66 en de CU vliegen immigratie een stuk soepeler aan dan VVD en CDA. Informateur Zalm deinst er niet voor terug om voorstellen van zijn eigen VVD neer te sabelen als hij ze onzin vindt. Maar als D66 en CU voorstellen om ook asielzoekende oorlogsmisdadigers na een tijdje in Nederland te accepteren, vindt hij het te gortig. „Die maatregel noemen we dan de Himmler-regeling”, lacht hij. „Want dan was Himmler hier wat jullie betreft tien jaar na de oorlog ook van harte welkom geweest.” Hij schatert het uit. Na nog enig mokken, gaat het voorstel weer van tafel. En zo volgen er meer harde grappen van Zalm, die aan tafel eufemistisch ’technische opmerkingen’ worden genoemd. Bittere pil Pas in de laatste week, wanneer D66-secondant Koolmees aan zijn vierde notitieblokje bezig is, worden de knopen rond het asielbeleid doorgehakt. Er komt geen uitbreiding van het kinderpardon, waarmee de CU een belangrijke wens in rook ziet opgaan. „Ik ga even met Joël bellen”, bromt Segers met merkbare tegenzin. Het Kamerlid Joël Voordewind heeft al vaker gebokt en ziet deze bittere pil vast niet zitten. Maar ook hij stemt in. De opluchting bij de VVD en daarmee ook de andere partijen is groot als het relatief kalm blijft wanneer De Telegraaf donderdag het nieuws onthult dat de hypotheekrenteaftrek versneld wordt afgebouwd. In het weekend neemt de onrust evenwel toe. De VVD wordt bestookt met talloze mailtjes en ook partijprominenten roeren zich. Als de fractie na het doorlezen van het regeerakkoord ook begint te mokken, weet de top dat ze ervoor terug moet naar de onderhandelingstafel. Een nieuw zorgoproer zoals bij de start van Rutte II moet voorkomen worden. Teruggekomen in de Stadhouderskamer blijkt echter dat de andere drie partijen geen noemenswaardige punten willen inbrengen. Alexander Pechtold ruikt een kans. De D66’er wil meer vluchtelingen naar Nederland halen in ruil voor een tegemoetkoming aan de VVD. Rutte wordt weer boos. In een coalitie moet je elkaar ook wat gunnen, vindt hij. Het CDA voelt wel mee met de premier. Tijdens de kabinetten Balkenende leerden de christendemocraten maar al te goed dat de grootste partij in een coalitie vaak veel moet opgeven. Dat is in het regeerakkoord van Rutte III ook gebeurd. Het ruzietje wordt bezworen. Een aanvankelijk voorstel om bestaande gevallen uit te zonderen blijkt juridisch en technisch niet te doen. En dus wordt besloten om de aflosboete niet over twintig maar over dertig jaar uit te smeren. Het onderhandelen is afgelopen. Het nieuwe kabinet kan eindelijk beginnen.