Kabinet breekt met streven om staatsschuld af te bouwen

De coalitie denkt al maanden na over een manier waarop de economische voorspoed in ons land kan blijven bestaan. De crisis is nog niet eens zo lang geleden en toch doemen nu al weer de eerste donderwolken op; in bijvoorbeeld Duitsland gaat het al slecht. Menig Nederlander heeft het gevoel nog nauwelijks van het economisch zonnige weer te profiteren, met name de middenklasse zwoegt onder hoge belastingdruk. Nieuwe economische tegenslag, met mogelijk nieuwe bezuinigingen, is een horrorscenario voor het kabinet. Want de kosten voor zorg en sociale zekerheid blijven alleen maar stijgen, mede omdat mensen steeds langer blijven leven. Zo wordt verwacht dat Nederlanders over twintig jaar twee keer zo veel zorg nodig hebben, de zogenoemde zorgvraag verdubbelt. Online Intussen verandert in de wereld de manier waarop geld wordt verdiend. Veel Nederlanders kopen tegenwoordig bijvoorbeeld spullen online, waar ze er vroeger nog voor naar het warenhuis gingen. Dit soort veranderingen vindt in allerlei sectoren plaats. Om die het hoofd te bieden, praat het kabinet over het plan om voor de lange termijn een zak geld klaar te zetten, in de vorm van een fonds. Miljarden moeten erin, zodat investeringen in openbaar vervoer en andere infrastructuur kunnen worden betaald. Ook wetenschappelijk onderzoek kan op een flinke injectie rekenen. Het kabinet wil fors inzetten op het thema kunstmatige intelligentie. Door die technologie zou de komende jaren een hoop werk kunnen ontstaan en men wil in Den Haag niet achterblijven bij andere landen. Het zijn dit soort innovatieve maatregelen die ervoor moeten zorgen dat de zogenoemde verdiencapaciteit van Nederland op orde blijft. Het kabinet ziet dat, als er niks wordt gedaan, er bedreigingen zijn voor onze economische groei. Doordat de productiviteit per werknemer bijna niet groeide de afgelopen jaren, bleven onze lonen ook achter. Het Centraal Planbureau waarschuwde zelfs dat onze arbeidsproductiviteit volgend jaar achteruit kan gaan. Het idee is dat we met slimme investeringen – bijvoorbeeld in die kunstmatige intelligentie – productiever kunnen worden en dus ook meer kunnen gaan verdienen als land. Het grote investeringsplan van Rutte III staat in schril contrast met de grote bezuinigingsoperatie van Rutte II. Toen moest het land alle zeilen bijzetten om aan de Europese begrotingsnormen te voldoen en het tekort op ’s lands huishoudboekje weg te werken. Rente Anno 2019 is alles anders. Nederland kan inmiddels langlopende leningen van dertig jaar zo voordelig afsluiten, dat beleggers die geld willen lenen aan de Staat, geld moeten toeleggen in plaats van dat ze rente krijgen. Door deze negatieve rente roepen meerdere experts al tijden dat dit hét moment is voor Nederland om flink te investeren. Als de overheid nu geen geld leent, is ze eigenlijk een dief van de eigen portemonnee, redeneren zij. Nu lenen om te investeren zou de economie bovendien verder aan kunnen zwengelen of in elk geval meer toekomstbestendig kunnen maken. De coalitie blijkt nu gevoelig te zijn voor die redenering. Binnen het kabinet is enthousiasme over het plan van minister Wopke Hoekstra (Financiën) om inderdaad miljarden te gaan lenen voor een fonds dat de economische ontwikkeling voor ons land op de lange termijn moet garanderen, dus niet alleen voor deze kabinetsperiode. Coalitietoppers zijn ook enthousiast, maar de partijen hebben nog wel vragen. Over de grootte van het fonds circuleert aan het Binnenhof een getal van tot wel 50 miljard euro, maar dat bedrag zou nog niet zeker zijn. Er wordt gesproken over varianten van enkele miljarden tot tientallen miljarden. Verwijt Het wegzetten van geld voor investeringen voor de lange termijn is politiek niet onomstreden. Het lenen van extra geld lijkt te breken met een decennialang Haags streven om zo snel mogelijk de staatsschuld af te bouwen. Daarnaast kan de coalitie van VVD, CDA, D66 en CU het verwijt krijgen over het eigen politieke graf te willen regeren, want het kabinet zit er slechts tot in 2021. Momenteel overleggen de partijen over de precieze vormgeving van het fonds. Het is niet de bedoeling dat een volgend kabinet met opzij gezette miljarden allerlei plannetjes gaat betalen die niet helpen om de economie te versterken. Het fonds zou op Prinsjesdag aangekondigd moeten worden in de miljoenennota. Met het fonds wil de coalitie ook laten zien dat ze nog lang niet uitgeregeerd is. Nu veel van de plannen uit het regeerakkoord door het parlement zijn geloodst, werd in Den Haag de vraag opgeworpen wat het kabinet eigenlijk nog te doen had. In de marge van de heisessie in Oisterwijk zeiden ministers dat het nu aankomt op een goede uitvoering. Maar voor de vier partijen speelt ook mee dat de onderlinge samenwerking het afgelopen halfjaar sterk is verbeterd. Klimaatakkoord De verhoudingen kwamen op scherp te staan toen VVD-fractieleider Klaas Dijkhoff zinspeelde op een kabinetscrisis als plannen uit het klimaatakkoord niet fors zouden worden bijgesteld. Na een aanvankelijk crisisachtige sfeer vonden de vier partijen elkaar weer en maakten melding van hersteld onderling vertrouwen. Zo werden de maatregelen uit het klimaatakkoord inderdaad afgezwakt en kwam de coalitie uit een impasse over de verruiming van het kinderpardon. Intussen verloor de coalitie kopstukken als Halbe Zijlstra (VVD), Sybrand Buma (CDA) en Alexander Pechtold (D66). Insiders bezweren dat het vertrek van deze mede-onderhandelaars van het regeerakkoord de onderlinge samenwerking niet heeft verstoord, wat in vorige coalities nogal eens gebeurde. Dit heeft de coalitiepartijen het vertrouwen gegeven dat ze met elkaar door willen en ook de komende jaren belangrijke maatregelen willen nemen, die als aanvulling op het regeerakkoord dienen. Het miljardenfonds moet daarvan het bewijs worden. Daarnaast is de coalitie volgens betrokkenen voornemens om komend jaar de lasten te verlichten, de koopkracht op peil te houden en met maatregelen te komen om de woningmarkt vlot te trekken.