De eerste keer dat Bette Dam in Afghanistan was, in Uruzgan, vond ze zichzelf terug met haar gezicht in het grind van Kamp Holland. Huilend van angst. „Er was een granaat neergekomen en ik was doodsbang. Toen de special forces, die erop uit waren gestuurd om de daders te traceren, onverrichter zake terugkeerden had ik zoiets van: hoe kan dit nou? Dat sloeg een deuk in mijn vertrouwen in onze militairen.” Dat was in 2006. Inmiddels is de Friezin uit Kollumerzwaag een doorgewinterde Afghanistan-deskundige, die internationaal veelvuldig haar expertise deelt. Dam - lang, levendig, roker van dunne sigaretten - woonde in de hoofdstad Kaboel, ze doorkruiste Afghanistan zonder militaire begeleiding en schreef gezaghebbende boeken over de politieke ontwikkelingen in het land. In haar recente, meeslepende werk Op zoek naar de vijand doet zij een bijzondere onthulling: moellah Omar, de mysterieuze, eenogige Taliban-leider - op wiens hoofd de Amerikanen 10 miljoen dollar hadden gezet - verborg zich niet in Pakistan, zoals de wereld en de CIA dachten. Tot zijn dood in 2013 hield hij zich op in Afghanistan. Nota bene vlakbij een Amerikaanse legerbasis. Niet alleen is dit belangrijk nieuws, in de ogen van Dam toont haar primeur ook aan dat de war on terror, de oorlog tegen het internationale terrorisme – waar ook Nederland aan bijdraagt – is mislukt. „Men kijkt veel te veel met een militaire bril naar dat conflict”, zegt zij in haar appartement in Amsterdam-West. „Het leger, de CIA, politici, de media. De Amerikanen gaan die dorpen in en zien iedereen als hun vijand. Die krijgen natuurlijk niks te horen, maar ze lokken wel gevechten uit door daar zo zwaar bewapend binnen te trekken.” Dam gaat anders te werk: zij doet een hoofddoek om, gaat op pad en spreekt met iedereen: van keuterboertjes tot machtige krijgsheren. Uitzonderlijk: vaak wisselde zij van gedachten met de toenmalige president Hamid Karzai. Dam won zijn vertrouwen nadat Karzai had gehoord dat zij naar diens thuisbasis was gereisd en daar met zijn vertrouwelingen had gesproken. „Ik kende hun namen, sprak ze goed uit; niemand deed dat verder. Karzai wilde mij de hele tijd zien. Bij hem kwamen normaal gesproken westerse diplomaten in maatpak, die hem streng toespraken over de mensenrechten. Dan denk ik: jongejonge. Zij hebben geen idee van die Afghaanse werkelijkheid.” Bette Dam wist ook weinig van Afghanistan toen ze via de mavo en de havo in Buitenpost en uiteindelijk een hbo- en universitaire opleiding besloot dat zij als journalist naar crisisgebieden wilde trekken. Haar ouders hebben dat ook, zegt ze: hard voor zichzelf zijn en kritisch kijken naar het gezag. „Mijn vader is veehandelaar en werkt echt keihard, hij is zo’n enorme overlever. Dan vertrokken we om drie uur ’s nachts met de auto, met allemaal mannen, soms met vee erachter. Naar de markt in Den Bosch en via Groningen weer terug. Ik ging mee omdat ik de wereld buiten Friesland wilde zien.” Good guys Na de westerse inval in Irak, in 2003, reisde Bette Dam als journalist af naar het oorlogsgebied met een Nederlandse Irakees. „Dat was overweldigend: die Amerikaanse militairen, die woonden in de paleizen van Saddam, naast die Arabische stammen en families. Ik dacht: wat een contrast, dit wil ik als journalist begrijpen.” Haar ouders speldde ze op de mouw dat ze in Tel Aviv was. „Ik wilde hen niet bang maken.” Destijds hechtte ze nog geloof aan de Amerikaanse analyses. „Zo van: het Westen brengt democratie en we delen de wereld in in good guys en bad guys. Wat wil je? Ik kom uit een CDA-nest: wij vertrouwden de NAVO, en de Amerikanen waren onze bevrijders. Ik geloofde eerst niemand van de Irakezen. Nu ben ik veel kritischer op Amerika. Mijn moeder heeft daar soms moeite mee. ’Pas op’, zegt ze. ’Je weet nooit wat er met je kan gebeuren’. Zij zit daar nog altijd in dat dorp natuurlijk en maakt zich dan zorgen over mij. ” In de loop der jaren raakte Bette Dam haar aanvankelijke naïviteit kwijt. Ze begreep door haar werk in het Afghaanse conflict dat haar westerse meningen geen stand hielden onder de druk van haar ervaringen in het terrein. Ze had zich in 2009 gevestigd in Kaboel, als correspondent voor Nederlandse en Vlaamse media. Veel Nederlandse collega’s waren er niet. „Maar CNN was er groot aanwezig, de New York Times had een heel groot huis, we waren er wel met een man of tweehonderd. Totdat ISIS kwam. Toen ging iedereen weg, naar Gaziantep in het zuidoosten van Turkije, om de oorlog in Syrië te verslaan.” Dam bleef achter in Kaboel. Ze zocht naar verdieping omdat ze had gemerkt hoe ingewikkeld het is om de westerse clichés over Afghanistan te doorbreken. „Was er weer ergens een bomaanslag in een regio ver weg en deden tv-correspondenten in Kaboel een helm op en een scherfvest aan. Zo deden ze dan verslag, staand voor het hotel waar we net hadden zitten feesten.” Naast de typische, aangename ervaringen van een expat in een exotisch oord – lunchen in hotels, internationale dinner parties, weekenduitstapjes naar de bergen – kende Dam ook teleurstellingen. Met een vrouwelijke Nederlandse collega raakte ze in conflict. „Ik had een groot nieuwsverhaal en vertelde haar daarover. Ze heeft toen achter mijn rug om diezelfde mensen opgezocht en dat verhaal gebracht voordat ik kon publiceren. Je zit in hetzelfde schuitje, ver van huis, iedereen helpt elkaar en dan doe je zoiets. Onbegrijpelijk. Alle collega’s waren erdoor van de leg.” Vier jaar woonde Dam in Kaboel. Hoe overleefde zij, als vrouw alleen? „Het klinkt raar, maar als vrouw is het daar makkelijker werken dan als man. Het land is zo lang in oorlog geweest en mannen wantrouwen elkaar enorm: heb jij misschien banden met de geheime dienst, kan ik je vertrouwen? Een vrouw zien zij als onschuldig. Ik heb zo vaak mannen gehad die bij mij kwamen uitschreeuwen, uithuilen - Afghanen huilen best vaak - wegens alle stress; mannen die mij meenamen op lange picknicks. En maar praten. Zonder iets van mij te willen, hè. Heel anders dan in de Arabische wereld.” Ze leerde het tribale, pre-islamitische systeem doorgronden. „Als jij je vrouw op straat laat lopen zonder boerka, ben je eerloos en schaad je het systeem. Niemand komt daar onderuit. Ik heb meegemaakt dat een vrouw met katten in een zak werd gestopt en in de rivier werd gedumpt. Wij blijven naar militaire oplossingen zoeken, maar zo stop je dit soort misstanden niet.” Het werd 2014. „En ik vroeg me af: wat wil ik nou? Ik ben een vrouw alleen, wil ik nog kinderen? Alles was er zo onzeker. Ik had vaak geen douche en geen elektriciteit. Ik was fysiek ook niet meer in shape omdat je er als vrouw zo weinig kunt bewegen.” Moellah Omar Ze keerde terug naar Nederland, geeft nu parttime les aan de prestigieuze Parijse opleiding Sciences Po (politieke wetenschappen), treedt op in het internationale lezingencircuit en verblijft langere periodes in Afghanistan. Dam had al enig onderzoek gedaan naar moellah Omar, de Taliban-leider die onderdak bood aan Osama Bin Laden en naast hem de meest gezochte terrorist ter wereld was. Ze was gefascineerd geraakt door ’dat boertje van het platteland’, die eigenlijk toenadering wilde tot het Westen. Na vijf jaar onderzoek ligt er nu die biografie, inclusief de scoop. Hebben alle ervaringen haar veranderd? Zonder aarzelen: „Ik ben een leuker mens geworden. Socialer, begripvoller. Ik heb het leven leren kennen. Mijn wereld is nu zoveel groter. Ik begrijp die hele islam ook veel beter. Ik zou dolgraag een weekje met Thierry Baudet doorbrengen, alleen maar praten. Mijn ervaring gun ik iedereen.”
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/956abb34-644d-11e9-b172-02d1dbdc35d1.JPG)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/24636fd6-6442-11e9-abce-02c309bc01c1.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/f7fb92ae-644e-11e9-84d4-02c309bc01c1.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/83d979ee-644a-11e9-bf44-02d2fb1aa1d7.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/fa584f6c-644c-11e9-bdb3-0218eaf05005.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/756ed670-641c-11e9-a00c-02c309bc01c1.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/379cc67a-6441-11e9-ab5f-0218eaf05005.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/fa21d2ba-6443-11e9-b673-0255c322e81b.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/a5fb0e14-63f7-11e9-a27a-02d1dbdc35d1.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/01b54c76-6419-11e9-9da7-0255c322e81b.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/f745502c-f52a-11e8-b1b7-ed31f7b2b667.png)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/00eb8df8-a45f-11e7-8ac2-df8fc30c6c49.png)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/ea16ad48-644b-11e9-bbde-0217670beecd.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/b274785e-6430-11e9-ba01-0255c322e81b.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/059582f4-6449-11e9-8843-02d2fb1aa1d7.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/73f28fa0-644c-11e9-b4ef-0217670beecd.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/0673211e-6443-11e9-8854-0217670beecd.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/4df58612-63b2-11e9-ba01-0255c322e81b.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/b1e7c75c-642f-11e9-ba01-0255c322e81b.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/bcf2aa7a-6422-11e9-bf44-02d2fb1aa1d7.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/f6b3fbfa-6441-11e9-950a-02c309bc01c1.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/076230e2-6425-11e9-9405-0218eaf05005.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/080def6e-6438-11e9-8854-0217670beecd.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/eb8db2fa-640c-11e9-adb9-02d2fb1aa1d7.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/b3c4a3e2-63b7-11e9-8d9b-02d1dbdc35d1.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/ce48c2ee-6415-11e9-847b-0218eaf05005.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/35b14f52-63f6-11e9-847b-0218eaf05005.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/fe59c592-63b5-11e9-9157-0255c322e81b.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/c67f5d52-644c-11e9-b144-0255c322e81b.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/8c79b622-643b-11e9-950a-02c309bc01c1.jpg)
:quality(50)/cms.c-d-n.net/wp-content/uploads/autospot-monaco-2.png)
:quality(50)/cms.c-d-n.net/wp-content/uploads/aston-martin-dbs-59-edition-x3.jpg)
:quality(50)/cms.c-d-n.net/wp-content/uploads/desoto.jpg)
:quality(50)/cms.c-d-n.net/wp-content/uploads/autovisie-kennisquiz-eitje-quiz-zonder-logo.jpg){kind=logo}
:quality(50)/cms.c-d-n.net/wp-content/uploads/weetjes-porsche-carrera-gt-airbag.jpg)