Theo van Duivenbode: ’Met Johan Cruijff als spits leek het hele elftal van wereldklasse’

Het Engelse elftal was in de zomer van 1966 wereldkampioen geworden, Liverpool had de finale van de Europa Cup II gehaald en telde tal van Britse sterspelers. En Ajax? Dat was net aan het herstellen van een van de slechtste seizoenen in de historie. In 1965 eindigde de club maar net boven de degradatiestreep. Oud-profvoetballer en voormalig bestuurder Theo van Duivenbode, die later met Feyenoord ook de wereldbeker en Europa Cup I zou winnen, is een man met een fenomenaal geheugen. Er zijn weinig feiten die hij ruim een halve eeuw later niet kan oplepelen. De sportieve ellende van het seizoen 1964/’65, waarin Ajax halverwege afscheid nam van zijn Engelse coach Vic Buckingham en Rinus Michels aantrok, maakte het internationaal exploderende elftal een jaar later des te mooier. Van Duivenbode: „Ajax stond vierde van onderen toen Buckingham, een heel aardige vent trouwens, vroeg of het bestuur hem wilde ontheffen van zijn contract. Hij had een aanbieding uit Engeland en het Ajax-bestuur was heel erg blij. Niemand in dat bestuur had ooit tegen een bal getrapt, maar eentje kwam er op het idee om de job aan Rinus Michels te geven. Die had alleen nog amateurclubs onder zijn hoede gehad.” Van Duivenbode begrijpt dat Michels bij Ajax veel credits heeft gekregen voor de wijze waarop hij de club naar een hoger niveau bracht. Van Duivenbode: „Maar er is slechts één man die het Ajax-elftal in de jaren zestig en ook tegen Liverpool briljant maakte. Dat was Johan Cruijff. Alle ploegen in de wereld die in de historie tot de verbeelding hebben gesproken, hadden een superster. Dat was bij Ajax niet anders.” „Ik heb me er niet altijd geliefd mee gemaakt bij andere spelers, maar ik heb altijd gezegd dat iedere speler die met Johan Cruijff heeft gespeeld één of twee klassen boven zijn niveau heeft gevoetbald. Ik heb het zelf ervaren. Als Cruijff in de spits stond, leek het hele elftal van wereldklasse.” Dat ontdekte de rest van de wereld op die zevende december, tijdens de befaamde mistwedstrijd in het Olympisch Stadion. Liverpool had de beroemde Schotse coach Bill Shankly, die vele successen aaneenreeg en wiens scout hem had gewaarschuwd voor een jonge speler die Cruijff heette en een rechtsbuiten (Sjaak Swart), die wel een mannetje kon passeren. Maar Shankly, zo vertelde de Engelse journalist John Keith, had geen behoefte aan informatie. Ajax had nog nooit wat gepresteerd in Europa. De voorbereiding op de wedstrijd was van Ajax-zijde rampzalig. Van Duivenbode: „We zaten in Zeist in trainingskamp en moesten met onze eigen auto’s naar het Olympisch Stadion voor de wedstrijd. Er zijn die dag zoveel gekke dingen gebeurd, waarvan ik pas later het fijne hoorde. De auto van Sjaak Swart deed het niet toen iedereen al was weggereden. Maar met Swart reden Klaas Nuninga, Barry Hulshoff en Johan Cruijff mee.” Die moesten door het bos de auto proberen aan te duwen, wat na veel tijd lukte. Tijdens de tactische bespreking zei Piet Keizer dat hij geblesseerd was. In een documentaire bekende de linksbuiten op latere leeftijd dat hij topfit was en voor de schijn met een zak ijs om zijn enkel op de reservebank plaatsnam. „Ik heb pas een paar jaar geleden gehoord dat hij die blessure helemaal niet had, maar niet wilde spelen omdat hij een conflict had over zijn nieuwe contract. Ik kon het nauwelijks geloven”, zegt Van Duivenbode nog altijd vol verbazing. Vanwege de mist had de wedstrijd misschien nooit gespeeld mogen worden. De doelen waren niet zichtbaar, maar het Olympisch Stadion was met 55.000 toeschouwers stijf uitverkocht. De mensen zaten al ver voor aanvang op de tribune en Liverpool-trainer Shankly had geen zin om nog een keer naar Amsterdam te reizen. Spelen dus. Van Duivenbode: „Maar in de mist gebeurden dingen waarvan ik tijdens de wedstrijd niets meekreeg. Zoals het moment dat Sjaak Swart naar de kleedkamer ging omdat hij na bijna 45 minuten het fluitje van de scheids hoorde en dacht dat het rust was.” Swart werd teruggeroepen, rende het veld weer in en kreeg meteen de bal in zijn voeten geschoven waarna hij een paar Engelsen passeerde en een voorzet gaf voor de 3-0. Het werd mede dankzij drie goals van Nuninga 5-1. Rinus Michels riep na afloop dat het de mooiste dag van zijn leven was. Ajax had iets uitzinnigs gepresteerd, al riep Shankly dat zijn ploeg in Liverpool zeven keer zou scoren. Van Duivenbode vertelt hoe bijzonder het bezoek aan Liverpool in die tijd was voor heel Ajax. „We waren nog zo onervaren met buitenlandse wedstrijden. We hadden in Duitsland gespeeld en in Turkije. Liverpool was op dat moment een van de meest swingende steden in de wereld. The Beatles, Gerry and the Pacemakers en andere bands waren beroemd. Iedereen vond het toch spannend.” „Rinus Michels had dat door, wist ook dat hij ons beter moest voorbereiden. Ver voor de wedstrijd heeft hij ons een kwartier lang over het veld door het stadion aan de kant van de Spion Kop van Liverpool laten wandelen. We moesten alles in ons opnemen, zodat we niet werden verrast als het stadion gevuld was met hun luid zingende fans.” Van Duivenbode kan de namen in het team van Liverpool nog dromen. „Ik stond tegenover Ian Callaghan, een donkere rechtsbuiten. Met Peter Thompson hadden ze ook een fantastische linksbuiten. Ze hadden zat bekende internationals. In het centrum achterin stond hun aanvoerder Ron Yeats, een grote vent. En Roger Hunt was hun spits, die tegen ons twee keer scoorde op Anfield. Ze hadden echt een verschrikkelijk goede ploeg. Het was fantastisch om daar tegen te mogen voetballen met een ploeg die al veel goede spelers telde en één extreem talent.” Dankzij de pas 19-jarige Cruijff, die tweemaal het net vond in Liverpool, werd het 2-2 in de return. Heel Engeland was in shock. Van Duivenbode: „Ik zeg altijd: tot 1965 was Ajax wereldberoemd in Nederland. Toen Johan Cruijff zich presenteerde, werd de club wereldberoemd in de wereld. Iedereen zag het opeens. Het is het begin van een enorme bloeiperiode geweest, die de club heeft gemaakt tot wat die nu is.” Alles veranderde. Het full-prof-bestaan was niet meer weg te denken, al waren er nog geen miljonairs. „We kregen in die tijd 20 gulden per training. Dat moet je wel in perspectief zien. Een haring kostte 15 cent en een wit brood een kwartje. We hadden het niet slecht, maar het hoogste bedrag dat ik ooit in mijn carrière heb verdiend in een heel jaar is 75.000 gulden (34.000 euro), inclusief premies.” Hij was een solide verdediger. Maar Van Duivenbode stelt dat iedereen kritisch op zichzelf moet durven zijn. „Dat was ik ook. Zo’n 95 procent in een elftal is vervangbaar. Echt waar, extreme voetballers máken een elftal. De successen van Ajax begonnen pas met Johan in de spits. We werden drie keer achter elkaar kampioen. Daarna haalde Ajax de finale van de Europa Cup in 1969 en in 1971, ’72 en ’73 won het de Europa Cup 1.” Slechts een van die drie Europa Cups won Ajax met Michels als coach. Die vertrok in 1971 naar het Spaanse FC Barcelona, waar hij geen kampioen werd in de eerste twee seizoenen. „In het eerste jaar werd Michels daar derde met een ploeg die vijftig goals maakte, in het tweede jaar werd hij tweede met weer vijftig goals. In het derde jaar kocht hij Cruijff en werd hij kampioen met 75 doelpunten…” En in de periode dat Cruijff kort daarvoor nog in Amsterdam onder contract stond, explodeerde Ajax internationaal. „De tragiek van grootheden als Cruijff of Messi”, zegt Van Duivenbode, „is dat ze tien andere voetballers om zich heen nodig hebben om hun klasse te laten zien...” De opvolger van Michels in 1971 was de Roemeense coach Stefan Kovacs. „Onder zijn leiding heeft Ajax mét Johan, het beste voetbal in de historie gespeeld. Kovacs had een veel lossere aanpak. Weet je wat hij tegen de spelers zei? ’Ik stel jullie op omdat jullie stuk voor stuk kunnen voetballen. Heb plezier, doe je ding’. In die periode won Ajax alles wat er te winnen was in de wereld. Misschien heeft Ajax alleen in 1998 onder Morten Olsen dat spelniveau nog een keer benaderd. Toen was het in mijn ogen ook fantastisch.” ’Mo Salah is die superster niet’ Het huidige Liverpool is niet onverslaanbaar, maar Van Duivenbode heeft wel bewondering voor de machine die Jürgen Klopp van de Engelse ploeg heeft gemaakt. „Ik volg Klopp al vijftien jaar. Hij was hoofd opleiding bij FSV Mainz en heeft zich enorm ontwikkeld. Het is heel knap wat hij presteert met Liverpool, maar in zijn team zit geen Cruijff, Maradona of Messi. Daarom ben ik benieuwd hoe lang hij het volhoudt. Je hebt echt een superster nodig. Mo Salah? Die is dat ook niet.” Manchester City, net om de hoek in het noorden van Engeland, is vastbesloten om Messi over zeven maanden te halen. Van Duivenbode begrijpt dat, want zonder superster is ook Pep Guardiola bij City slechts één keer kampioen geworden. „In de afgelopen drie jaar heeft hij voor 500 miljoen euro aan spelers gekocht. Afgelopen seizoen stond hij 26 punten achter. Het geeft wéér aan hoe belangrijk zo’n extreem talent voor een ploeg is.” Liverpool heeft met Virgil van Dijk wel een van de beste verdedigers ter wereld in huis. Precies die voetballer was in de ogen van Van Duivenbode, die lid was van de raad van commissarissen en als oud-speler zijn visie kon geven, een meerwaarde voor Ajax toen hij bij FC Groningen speelde. „Misschien niet de meest technische speler, maar fysiek was hij al goed. Met ruim 1.90 meter achterin op die plek staat er iemand. Hij is ook een speler die weet wat hij níet kan. Ik heb inderdaad geadviseerd om hem te halen. Voor een aantal mensen bij Ajax was hij niet goed genoeg. De club kocht toen Mike van der Hoorn.”