Hoe steun je een kind na seksueel misbruik?

Hoe steun je een kind na seksueel misbruik? Met die vraag houden Iva Bicanic en Richard Korver zich allebei dagelijks bezig. Hij als advocaat, gespecialiseerd in zedenzaken. Zij als psycholoog en landelijk coördinator van het Centrum voor Seksueel Geweld. En hoewel ze verschillen in werkwijze, zijn ze het over een belangrijk gegeven eens: de ouders kunnen het verschil maken. Daarom schreven zij samen het boek Dicht bij huis, dat zowel ingaat op de emotionele gevolgen van misbruik als de juridische kant. Waarom richten jullie je op de ouders/verzorgers, in plaats van op de slachtoffers? Korver: „Omdat we iedere dag in onze spreekkamers zien dat de wijze waarop een ouder probeert te helpen, bepalend is voor het herstel van het kind. Als de ouders het hoofd koel houden, zal dit zorgen voor kalmte bij het kind. En kalmte bij het kind zal uiteindelijk leiden tot zo veel mogelijk normale doorontwikkeling van het leven van dat kind.” Bicanic: „We zien veel ouders die de weg kwijtraken als ze horen dat hun kind is misbruikt. Dat is ook niet zo gek, er breekt iets van binnen. Aan de andere kant weten we ook dat de aanwezigheid van stress bij de ouders voorspelt of en in welke mate een kind later last krijgt van PTSS. Je krijgt dus als ouder de bijna onmogelijke taak om zo snel mogelijk weer terug te veren in je rol van sterke ouder.” Hoe doe je dat, sterk blijven, als je wereld instort? Bicanic: „Dat zit ’m in de eerste plaats al in de reactie als je kind jou in vertrouwen neemt. Idealiter zeg je iets als: ’Wat goed dat je me dit hebt toevertrouwd, dit had nooit mogen gebeuren, het is niet jouw schuld, ik ben er voor je, wat kan ik voor je doen?’. Alleen, de meeste ouders reageren niet zo. Ze zijn veel bezig met hun eigen emoties: verdriet, woede, angst... Heel begrijpelijk, mij zou je ook kunnen opvegen als het mijn kind overkwam. Veel ouders weten niet wat ze moeten doen en handelen uit een reflex: deuren en ramen dicht, kind thuis houden en zelf meld je je ziek. Dat voelt veilig. Maar van de kinderen die dit meemaken horen wij vaak dat ze het liefst willen dat alles weer normaal wordt. Dat jij gewoon naar je werk gaat en zij gewoon naar school. Ze willen niet thuiskomen bij een overbezorgde, huilende moeder en een vader die bij wijze van spreken al met zijn honkbalknuppel klaarstaat om wraak te nemen. Ik bedoel niet dat je niet mag huilen, maar het helpt als je zegt: ’Mama is verdrietig, maar dat is niet jouw schuld’. Die ondertiteling heeft een kind nodig.” Korver: „Ik probeer altijd een moment alleen te creëren met het kind, zonder de ouders erbij. Soms komen er dan dingen boven tafel die het kind nog niet aan de ouders heeft durven vertellen. Zo zei een meisje bijvoorbeeld tegen mij dat de dader haar ook had gefilmd, maar dat ze bang was voor de reactie van haar moeder als ze dit hoorde. Kinderen hebben sterk de neiging hun ouders te beschermen. De eerste keer dat ik de vraag kreeg of ik de familie wilde inlichten over wat er precies was gebeurd, zodat ze niet pas tijdens de zitting met alle details geconfronteerd werden, voelde ik me best een beetje dom. Terwijl het voor Iva heel vanzelfsprekend was. Sindsdien let ik daar wel meer op.” Merken jullie dat jullie beroepsgroepen schuren? Bicanic: „Dat is iets wat ik me pas tijdens onze samenwerking heb gerealiseerd: Richard gaat over de feiten, ik niet. Politie en het OM houden zich bezig met details als: ’is het één of twee keer gebeurd’ en: ’was het in zijn bed of in dat van jou.’ Bij mij in de spreekkamer is het eigenlijk niet zo van belang wat er precies is gebeurd. Het gaat om hoe het in iemands hoofd zit, want dáár hebben ze last van. Vaak loopt iemand niet zozeer psychisch vast op de daad zelf, maar op het schuldgevoel dat eraan kleeft: ’Waarom ben ik niet gewoon weggelopen?’” Korver: „Iva is een keer meegegaan naar een zitting, waar ze helemaal verbijsterd uit kwam. Ze zei: ’Ik doe zo mijn best om voorzichtig mijn woorden te kiezen en jullie rammen daar gewoon overheen’. Zij is bezig met wat steunend is, ik moet gewoon zorgen dat iets bewezen wordt verklaard. Daarin zijn die details belangrijk, omdat je daarmee bijvoorbeeld kunt aantonen dat er sprake was van dwang. Als er een pistool op het nachtkastje lag, snapt iedereen dat je niet weg durfde te lopen. Maar dat moet het slachtoffer wél letterlijk zo vertellen, anders is het een aanname. Dat zelfs een professional als Iva hier geschokt op reageerde, gaf voor mij wel aan hoe belangrijk het is om uit te leggen waaróm die manier van ondervragen er is, waaróm een politieverhoor als kritisch kan worden ervaren. Ik denk dat het voor alle mensen die werken met misbruikslachtoffers goed is om eens een zedenzaak bij te wonen. Andersom was het voor mij interessant om een dag mee te lopen in een traumacentrum. Het leert je op een andere manier naar je discipline te kijken.” Wel of geen aangifte doen: wat zouden jullie ouders aanraden? Bicanic: „Als samenleving denken wij al snel: ’Strafbaar feit? Pakken die gast!’ Ik kijk juist altijd vanuit het perspectief van het slachtoffer: wat heeft hij of zij nodig? Er spelen gevoelens van loyaliteit en schuld, sommige kinderen krijgen juist klachten als de dader naar de gevangenis moet.” Korver: „Het is wel vaak zo dat slachtoffers geholpen zijn wanneer een onafhankelijke rechter zegt: ’Meneer, u had dit niet mogen doen’. Ik heb weleens meegemaakt dat een meisje van 15 door Jeugdzorg naar een weerbaarheidstraining werd gestuurd. Walgelijk vond ik dat. Niet dat zo’n training per definitie slecht is, maar wél als ze daardoor het idee krijgt dat zij het misbruik had kunnen voorkomen. Een rechter die zegt dat de dader fout zat, kan soms belangrijker zijn voor de verwerking dan de eventuele straf die daaruit voortkomt.” Maar wordt de samenleving niet veiliger als daders gestraft worden? Korver: „Dat hangt helemaal van de situatie af. Er zijn veel misverstanden over kindermisbruikers, bijvoorbeeld dat het allemaal pedofielen zijn. In 87% van de gevallen is de dader een bekende en veelal zijn het geen psychopaten, maar ’gewone’ mannen. Wat wil je met een aangifte bereiken? Als het opa is, maak je misschien een andere afweging dan als het om de gymleraar gaat. We geven in het boek dus ook geen advies, maar we vertellen wél waar je allemaal mee te maken krijgt, wat de opties zijn en de mogelijke gevolgen, zowel juridisch als psychisch. We geloven overigens niet dat de maatschappij per se veiliger wordt door aangifte te doen. De maatschappij wordt veiliger als mensen rustig reageren als ze horen dat iemand slachtoffer is van misbruik, in plaats van dat je behandeld wordt alsof je het coronavirus hebt. Het is helaas meer regel dan uitzondering dat vriendjes opeens niet meer mogen komen spelen, als ze horen wat er is gebeurd.” Bicanic: „Ik denk dat ouders zich best alleen voelen. De pan soep die de buren voor je maken, is er vaak niet na een geval van misbruik. Terwijl die er wel is als er iets anders heftigs is gebeurd, zoals bij het overlijden van een familielid of een inbraak. Als er in je huis is ingebroken, staat iedereen klaar om je te steunen. Maar als er in je lichaam is ingebroken, blijft iedereen weg. Want seksueel misbruik of incest? Iew! Dat wil je liever niet dichtbij laten komen, want dat maakt je kwetsbaar: het kan jouw kind óók gebeuren. Dan komen mensen met reacties als: ’Ja, maar welke ouder laat zijn kind dan ook alleen met de oppas?’, of ’Ik had dat echt wel gemerkt, als het mijn kind was’. Dat is victim blaming, en dat is bewezen schadelijk voor de verwerking.” Wat moet er volgens jullie veranderen in de samenleving? Korver: „Het onderwerp moet beter bespreekbaar worden. Dat leidt er namelijk ook toe dat het kind sneller iemand in vertrouwen durft te nemen, of dat nu een ouder is, een leraar of de moeder van een vriendje. De oplossing ligt denk ik wel altijd dicht bij huis. En daar hoort wat mij betreft ook bij dat het verschoningsrecht wordt afgeschaft. Je kunt je nu nog te makkelijk daarachter verschuilen om niet te hoeven getuigen tegen een familielid, terwijl de dader vaak binnen de familie te vinden is.” Bicanic: „Wat ik graag zou zien, is dat mensen die te maken krijgen met misbruik, heel snel toegang krijgen tot de GGZ. De wachtlijsten zijn nu nog te lang, dat werkt demotiverend. Dat terwijl we weten dat mensen die hun ervaringen goed hebben verwerkt, minder kans hebben om opnieuw slachtoffer te worden. Zo lang die wachtlijsten er toch nog zijn, willen we met dit boek een poging doen om ouders in ieder geval in te fluisteren waar ze hun kind direct mee kunnen helpen. Niemand verwacht dat je een superouder bent die alles perfect doet. Maar de boodschap die we proberen over te brengen is: ja, het is heel erg wat je overkomt. Maar er is ook wat aan te doen, en daarin is jouw rol als ouder cruciaal.” ’Ze willen niet thuiskomen bij een huilende moeder’