En wie bepaalt dan of ’iets echt niet kan’?

„Volgens de Amsterdamse GroenLinks-wethouder Diversiteit Rutger Groot Wassink is het van belang met een campagne tegen racisme en discriminatie een duidelijk signaal af te geven. „Zie of hoor je iets wat echt niet kan, zeg iets, grijp in!”, aldus de stadsbestuurder. Amsterdammers zouden volgens hem „willen vechten tegen discriminatie en uitsluiting, in welke vorm dan ook.” Het is uiteraard een goede zaak dat er aandacht is voor racisme, discriminatie en uitsluiting. Het discriminatieverbod is verankerd in onze Grondwet en maakt deel uit van de kernwaarden van onze rechtsstaat. Met die kernwaarden moeten we zorgvuldig omgaan. Snelkookpan En ja, het is goed om burgers ervan bewust te laten zijn dat ze voor elkaar moeten opkomen. Maar het lanceren van een dergelijke campagne op het moment dat de maatschappelijke snelkookpan op het vuur staat, is vragen om problemen. Het roept in eerste instantie vooral veel vragen op. Want wat is ’ingrijpen’? Beperkt zich dat tot een verbale terechtwijzing? Mag een burger een andere burger die zich hieraan schuldig maakt - of lijkt te maken - op heterdaad aanhouden en overdragen aan een agent, zoals de wet toestaat? Mag er daarbij (proportioneel) geweld worden toegepast, zoals vastpakken? Het zijn vragen waarover niets in de campagnetekst staat. Maar bovenal: wie bepaalt eigenlijk wanneer er sprake is van racisme of discriminatie? Er kunnen zich uiteenlopende zaken voordoen die op het oog en voor sommigen aanstootgevend, discriminerend en mogelijk strafbaar zijn, maar die bij nadere beschouwing onschuldig blijken te zijn en niets van doen hebben met het maken van ongeoorloofd onderscheid op grond van geslacht, afkomst of etniciteit. Vaak is de grens tussen toelaatbaar en onbetamelijk optreden dun en arbitrair, of minst genomen voor discussie vatbaar. Van Amsterdam heeft de omstander de zegen om zelf maar bepalen ’wat echt niet kan’. In wezen vraag je hem of haar voor eigen rechter te spelen. Een onverantwoordelijke gedachte, zeker nu de conclusie ’racistisch’ zomaar getrokken kan worden. Een dergelijk complex oordeel moet je niet aan de burger overlaten, maar in excessieve gevallen aan de officier van justitie en uiteindelijk de rechter. Gekaapt Bovendien bestaat het gevaar dat onze vrije samenleving en manier van doen worden ’gekaapt’ door politiek-correcte personen die menen een moreel oordeel te kunnen vellen over wat racistisch is en wat niet. Een beklemmende gedachte, zeker in een stad die pretendeert de persoonlijke vrijheid hoog in het vaandel te dragen. Ondoordacht De oproep van de gemeente aan de burgerij om zelf actief racisme en discriminatie in de openbare ruimte te bestrijden en daarop aanstonds te handelen mag daadkrachtig en sympathiek klinken, in wezen is het ondoordacht en naïef. Het miskent de complexiteit van maatschappelijke verhoudingen en situaties, en het bevordert, om die beeldspraak maar even te gebruiken, zwart-wit denken. Door van de burger te vragen actief tegen discriminatie en racisme op te treden, kan de gemeente bovendien strafbare eigenrichting en escalatie uitlokken. Dit zet mensen alleen maar tegen elkaar op. Daarmee is het middel erger dan de kwaal.” Mr. Richard van der Weide is strafrechtadvocaat