Rechters aan de macht slecht idee

Veel van de meest ingrijpende politieke maatregelen zijn het gevolg van een rechterlijke uitspraak. Dat geldt bijvoorbeeld voor het Urgenda-arrest over de uitstoot van CO₂, en indirect ook voor het stikstofbeleid. Het gaat om zeer specifieke uitspraken (concentraties van chemische stoffen, jaartallen waarin iets gehaald moet worden), die worden gebaseerd op algemene teksten. Zo beroept het Urgenda-arrest zich op de rechten van de mens. Bij de instelling daarvan dacht iedereen dat je niet mocht martelen of iemand zonder proces opsluiten, en had niemand bedacht dat een rechter het verdrag als grondslag zou kiezen om een CO2-norm op te stellen. Toch is dat gebeurd. Er zijn veel voorbeelden van. In Engeland gold de wet dat het stemrecht tijdelijk wordt ontnomen aan mensen die in de gevangenis zitten, maar die is teruggedraaid door het Hof in Straatsburg, vanwege strijd met de rechten van de mens. Dat zal het VK niet bedacht hebben toen men het verdrag tekende. Hiervoor is in 1974 door PPR-Kamerlid (en later PvdA’er) Erik Jurgens de term dikastocratie gelanceerd: de macht aan de rechters. Het probleem is dat wetten en verdragen veel uitgebreider worden uitgelegd dan bij het afsluiten was bedacht. Meestal ontkennen juristen dat dat gebeurt, of dat ze daar een keuze in hebben. Daarom is het des te interessanter dat een topjurist, voormalig minister van Justitie prof. dr. Ernst Hirsch Ballin, nu een boek heeft geschreven, waarin hij niet alleen toegeeft dat rechters in hun uitspraken ver buiten de ooit bedoelde paden gaan, maar het ook verdedigt. Het zijn nogal lange betogen, hier zijn enkele passages, iets ingekort: Kortzichtigheid De politieke arena is van het hier en nu. Rechters corrigeren dat meer en meer. Kortzichtigheid en halfslachtigheid krijgen in vernieuwde rechtspraak een antwoord. Dit antwoord komt van rechters die ’de politiek’ confronteren met de dreigende schending van fundamentele rechten en plichten als gevolg van bestuurlijke onachtzaamheid. Die onachtzaamheid, en gebrek aan waakzaamheid, is een van de voorbeelden van de morele schemerzone waarin democratische politiek navigeert. Dat vrijheden van godsdienst, levensovertuiging, meningsuiting, betoging, vereniging en vergadering tot de historische kern van mensenrechten behoren, lijdt geen twijfel. Maar hiermee zijn we er niet. Het gaat bij mensenrechten ook om de toekomstperspectieven voor de mensheid, individueel en gezamenlijk, en de aarde waarop zij leeft. Vandaar dat verwerkelijking van mensenrechten zich – veel meer dan in de vorige eeuw – toespitst op het domein van persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling: rond onderwijs, migratie, armoedebestrijding en klimaat. Rechters rekenen het meer en meer tot hun taak bescherming te bieden aan de belangen en rechten van volgende generaties. Rechters hebben de taak om de overheden verantwoordelijk te houden voor realisering van mensenrechten, mede in het belang van toekomstige generaties, met name waar het gaat om het verhoeden van een onomkeerbaar desastreuze klimaatverandering. Elite Samengevat: democratie is mooi, maar zodra het gaat over zaken die het heden ontstijgen, ’belangen en rechten van komende generaties’, is het maar goed dat er een elite van hoogopgeleide rechters is die verder kijkt dan de democratische waan van de dag, en die besluiten neemt. Het goede van het boek van Hirsch Ballin is dat hij deze opvatting, die kennelijk leeft bij rechters, expliciet maakt, zodat we er kritisch naar kunnen kijken. Hij verdedigt de dikastocratie met een beroep op de kortzichtigheid van de democratie en het belang van toekomstige generaties. (Hirsch Ballin stelt ten onrechte dat de term dikastocratie in 2020 is gelanceerd, het was – zoals gezegd – al in 1974). Maar heeft Hirsch Ballin hier een punt? Het is om te beginnen de vraag of de motivatie empirisch klopt: is het echt zo dat parlementen geen besluiten nemen die bedoeld zijn voor de generaties na ons? Van de Deltawerken tot het monumentenbeleid zie je dat er tot grote projecten democratisch wordt besloten. Het is feitelijk niet juist dat de democratie leidt tot kortzichtigheid en gebrek aan interesse in de toekomst. Dus het excuus van Hirsch Ballin om drastisch macht naar de rechters te trekken is gebaseerd op een onjuiste en niet onderbouwde aanname. Het belangrijkste bezwaar: het buiten haken zetten van de democratie ten gunste van een elitaire groep die de beste bedoelingen heeft met de toekomst van het volk en de wereld is ten diepste ondemocratisch. Alle dictaturen in de geschiedenis vonden hun oorsprong in een goedbedoelende groep die neerkeek op de democratie. Absoluut taboe De Nederlandse rechters hebben geen dictatoriale bedoelingen, maar het absolute taboe op het terzijde schuiven van het parlement is er niet voor niets. Rechters moeten de wetten en verdragen toepassen, en niet de reikwijdte oprekken op basis van hun eigen opvattingen van wat het beste zou zijn voor de toekomst van de mensheid. Die bescheidenheid mag van rechters worden verwacht. Het is goed dat een topjurist nu eens beargumenteert waarom rechters wél verder zouden mogen gaan, want dan kan de democratie terugzeggen: Nee. Dikastocratie, niet doen!

Rechters aan de macht slecht idee

Bekijk meer van

HET BESTE VAN DE TELEGRAAF

’Mobieltjes verbieden is een zwaktebod’

’Ov zit in een vrijwel onmogelijke spagaat’

’Geen oog voor groei, wel voor bezuinigingen’

’Onuitvoerbare wetgeving teistert vestigingsklimaat’