De sluwe schakers van het Kremlin

Momenteel zijn onze leiders boos over de aanslag op een dubbelspion en zijn dochter. Zijn ze echt boos? In de wereld van spionnen en dubbelspionnen spelen krachten waarvan we alleen de spreekwoordelijke ijsbergtoppen zien, en zelfs die zien we slechts als er belangen spelen die ons die toppen wensen te tonen. Kort geleden sloeg door Nederland een golf van nationale trots over het nieuws dat Nederlandse inlichtingendiensten Russische hackersgroepen hadden geïdentificeerd. De media die daarover berichtten, Nieuwsuur en de Volkskrant, waren hierover ’getipt’. We moesten geloven dat de anonieme tipgever geen andere belangen had dan de waarheid en niets anders dan de waarheid die hij absoluut met de mensheid wilde delen. Er zijn geen tipgevers over spionageaffaires zonder geheime agenda’s. De tip die de betrokken journalisten kregen was, denk ik, ergens voorbereid. Er waren krachten die het nodig vonden om het sensationele verhaal over het hacken van hackers aan de media door te geven. Ik weet niet wie de belanghebbenden waren (we kunnen er een paar bedenken), maar zonder twijfel speelden ze ergens achter de schermen hun spel met het publiek, via journalisten die aangestoken waren door de koortsige gedachte dat ze een ’wereldscoop’ hadden. We hebben geen idee of het sensationele verhaal waar was; iedereen die de betrokken media aan het woord lieten, was anoniem. Het kan waar of onwaar zijn, of een mix daarvan. De Russische dubbelspion die in het middelpunt van de gigantische diplomatieke rel tussen het Westen en Rusland staat, is geen mensenrechtenvriend. Gewetenloos verraadde hij voor geldelijk gewin collega’s nadat hij eerst binnen de Russische militaire veiligheidsdienst en daarna gestationeerd op Malta en in Spanje gewetenloos carrière had gemaakt; kun je als spion een geweten hebben? Gedurende zijn verblijf in Spanje werd de Rus in 1995 gerekruteerd door MI6, de Britse buitenlandse inlichtingendienst. Naar het schijnt heeft hij driehonderd Russische spionnen verraden. In december 2004 werd hij bij zijn huis in Moskou gearresteerd en in een proces achter gesloten deuren veroordeeld. De dubbelspion werd in 2010 ’geruild’ tegen Russische spionnen die in Amerika waren gegrepen. Er zijn regels over de relatieve onschendbaarheid van uitgewisselde spionnen. In principe moeten die met rust gelaten worden door het land dat zij verraden hebben, en het is dus opmerkelijk dat deze Russen, en enkele anderen in het Verenigd Koninkrijk, niet met rust zijn gelaten. Hebben ’wij’ ons ook niet aan de regels gehouden bij voorvallen die nooit de publiciteit hebben gehaald omdat niemand er belang bij heeft dat het publiek ze te weten komt? Op bezoek De dochter van de dubbelspion, die samen met hem vergiftigd werd, woonde in Moskou en was bij hem op bezoek. Dat is mogelijk: ondanks het feit dat de vader als staatsverrader veroordeeld was, leefde de dochter vrij en blij in Moskou. Maar de aanslagplegers lieten haar niet ongemoeid: ook zij moest sterven. Moest zij ook worden gedood? Hadden de Russen haar dan niet veel makkelijker in Moskou uit de weg kunnen ruimen? Of was zij onschuldig en ’collatoral damage’? Als dat laatste waar is, komt de vraag op: wat was er zo dringend dat de dubbelspion direct moest worden gedood, desnoods samen met zijn dochter? De openbare vergiftiging van de dubbelspion en zijn dochter heeft nog een ander opmerkelijk karakter: het was uitermate openbaar. Je moet je dus afvragen waarom het Kremlin deze theatrale dubbelmoord heeft geënsceneerd terwijl de dubbelspion ook minder spectaculair vermoord had kunnen worden. Waarom is hij niet in zijn eigen huis gewurgd, waarom kreeg hij niet een dodelijk auto-ongeluk? Waarom is hij niet van een brug gevallen of verdween hij zonder een spoor na te laten? En waarom werd zijn dochter mee-vergiftigd? Waarom op deze ingewikkelde en zichtbare manier? Als de dubbelspion onder de bus was gekomen, was de betekenis van zijn dood voor andere verraders meteen duidelijk geweest, ook als het verslag daarvan alleen de lokale krant had gehaald. Maar nee, dit was een executie die per definitie de wereldmedia ging beheersen door zowel de provocatieve openbaarheid ervan als door het perverse middel dat gebruikt werd: een chemisch wapen. De aanslag kon publicitair niet anders dan heel groot worden. Als de Russen het gedaan hebben, hebben de sluwe schakers die het Kremlin bewonen deze aanslag dusdanig opgezet dat het in de wereldmedia ging exploderen en dus als een publicitaire boemerang zou terugslaan. Waarom wilden ze dat? Waarom nu? Zijn de Russen niet sluw maar dom? Het is verstandig te denken dat de Russen tot alles in staat zijn (wij niet?), maar we weten niets, en dus moeten we voorzichtig zijn. Want het gaat om spionnen, dubbelspionnen en politici met driedubbele agenda’s in een spiegelpaleis waarin alles wordt vervormd.